Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 stycznia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Mariusz Tchórzewski

Protokolant: Dorota Twardowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 grudnia 2014 r. w Lublinie

sprawy z powództwa J. M. (1)

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. w W., R. Z.

o zapłatę:

• zadośćuczynienia 250.000,- zł z odsetkami od dnia 10.12.2012 r.

• odszkodowania 150.000,- zł z odsetkami od dnia 10.12.2012 r.

I.  zasądza od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. w W. na rzecz powoda J. M. (1) zadośćuczynienie w kwocie 70.000,- (siedemdziesiąt tysięcy) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10.12.2012 r.;

II.  zasądza od pozwanego R. Z. na rzecz powoda J. M. (1) zadośćuczynienie w kwocie 67.000,- (sześćdziesiąt siedem tysięcy) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4.02.2014 r.;

III.  zasądza od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. w W. na rzecz powoda J. M. (1) odszkodowanie w kwocie 5.000,- (pięć tysięcy) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10.12.2012 r.;

IV.  zasądza od pozwanego R. Z. na rzecz powoda J. M. (1) odszkodowanie w kwocie 5.000,- (pięć tysięcy) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4.02.2014 r.;

V.  stwierdza, że spełnienie świadczeń przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego pozwanego z obowiązku zapłaty tych kwot na rzecz powoda;

VI.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

VII.  zasądza od powoda J. M. (1) na rzecz pozwanego Towarzystwa (...) S.A. W. kwotę 4474,- (cztery tysiące czterysta siedemdziesiąt cztery) zł tytułem zwrotu części kosztów procesu;

VIII.  nakazuje ściągnąć solidarnie od pozwanych (...) S.A. w W., R. Z. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Lublinie kwotę 4101,81 (cztery tysiące sto jeden 81/100) zł tytułem zwrotu części kosztów sądowych, od ponoszenia których powód był tymczasowo zwolniony;

IX.  nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Lublinie, z roszczenia zasądzonego na rzecz powoda w punktach I-IV wyroku, kwotę (...),67 (siedemnaście tysięcy czterysta osiemdziesiąt sześć 67/100) zł tytułem zwrotu części kosztów sądowych.

I C 987/12 UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 10.12.2012 r. J. M. (1) wniósł o zasądzenie od (...) S.A. w W. łącznie kwoty 400.000,- zł, w tym:

⚫

250.000,- zł zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem zrekompensowania krzywdy powoda z powodu naruszenia jego dóbr osobistych – prawa do utrzymywania więzi rodzinnych, wskutek śmierci córki A. M.,

⚫

150.000,- zł z tytułu odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej powoda w wyniku śmierci córki A. M..

W odpowiedzi na pozew z dnia 25.03.2013 r. (k.65) pozwany wniósł o jego oddalenie w całości. Podniósł zarzut przyczynienia się A. M. do powstania szkody poprzez wyrażenie zgody na jazdę samochodem z nietrzeźwym kierowcą, na poziomie 30%, zakwestionował, co do samej zasady, możność dochodzenia roszczeń związanych ze śmiercią osoby bliskiej wskutek zdarzeń zaistniałych przed dniem wejścia w życie ostatniej nowelizacji kodeksu cywilnego obejmującej art. 446 k.c., odnośnie żądania zasądzenia odszkodowania z racji pogorszenia się sytuacji życiowej powoda po śmierci córki pozwany wskazał, iż na etapie postępowania likwidacyjnego pozwany wypłacił już na rzecz powoda stosowne odszkodowanie w kwocie 33.000,- zł, które w pełni pokrywa zaistniałą szkodę, zakwestionował dopuszczalność domagania się odsetek ustawowych od daty innej, niż data wyrokowania w sprawie.

W piśmie z dnia 5.04.2013 r. (k. 104) powód, poprzez pełnomocnika zażądał zasądzenia od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 7.200,-zł oraz dodatkowo kosztów zastępstwa powoda w postępowaniu likwidacyjnym w kwocie 7.200,- zł.

W piśmie z dnia 1.07.2013 r. (k.141) pełnomocnik powoda wniósł o wezwanie do toczącego się postępowania sprawcy wypadku R. Z. w charakterze pozwanego, obok dotychczas pozwanego i zasądzenie roszczeń dochodzonych pozwem na zasadach in solidum.

Postanowieniem z dnia 14.01.2014 r. R. Z. został wezwany do udziału w sprawie w charakterze pozwanego, odpis orzeczenia wraz z odpisami pozwu, pism i ich załączników został mu doręczony w dniu 3.02.2014 r. (k.210).

W dniu 28.12.2012 r. Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna w W., w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. w zw. z art. 506 § 4 k.s.h. przejęła (...) Spółkę Akcyjną w W., stając się jej następcą prawnym pod tytułem ogólnym (postanowienie k.87-90).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

A. M., urodzona w dniu (...), była córką J. i G. M. i siostrą M., zamieszkałej wraz z rodziną od kilkunastu lat w S.. W dniu 18.11.2001 r., w wieku niespełna 18 lat zginęła w wypadku samochodowym ( (...) k. 25-26, zeznania powoda k. 137 w zw. z k. 247-248).

Do listopada 2001 r. A. M. zamieszkiwała wraz z rodzicami w L., była uczennicą klasy maturalnej Zespołu Szkół (...) im. (...)w L.. Relacje w rodzinie M. układały się bardzo dobrze, A. M. dużo rozmawiała z rodzicami, pomagała w pracach domowych, sprzątała, gotowała, pomagała powodowi w ćwiczeniach rehabilitacyjnych, po utracie przez niego kończyny dolnej w wypadku, jaki miał miejsce w 1999 r. W dacie śmierci córki powód pobierał świadczenie rentowe w kwocie około 900,- zł netto miesięcznie. Obecnie powód pobiera świadczenie emerytalne w kwocie 1.450,- zł oraz dodatek pielęgnacyjny w kwocie 203,- zł miesięcznie. Po około 3 miesiącach po śmierci żony w styczniu 2004 r. powód został zabrany przez córkę M. do S., przebywał u niej przez 5 lat pracując, mimo niepełnosprawności. Wrócił do kraju nie chcąc dłużej przebywać za granicą. Obecnie stan zdrowia nie umożliwia mu już świadczenia prac dorywczych, oprócz wskazanych świadczeń uzyskuje niewielki dochód z najmu drugiego budynku mieszkalnego na jego nieruchomości, w gospodarstwie domowym pomaga mu siostra dojeżdżająca raz w tygodniu, powód utrzymuje kontakt telefoniczny i osobisty z córką M. i wnukami, którzy corocznie przyjeżdżają do niego na wakacje (zeznania j.w.) .

W 2012 r. powód był leczony szpitalnie z powodu zawału mózgu wywołanego przez zakrzep tętnic mózgowych. Niedokrwienny udar mózgu w dniu 28.08.2012 r. wystąpił z przyczyn wewnętrznych organizmu, jego podłożem było schorzenie samoistne ośrodkowego układu nerwowego, w żaden sposób nie wiązał się ze śmiercią córki i doznanym ówcześnie wstrząsem psychicznym, nie pozostawał także w związku przyczynowo-skutkowym z nadużywaniem przez powoda alkoholu po śmierci córki (opinia neurologiczna B. C. k.160-162).

W dniu 18.11.2001 r. w Z. gm. K. doszło do wypadku drogowego. Kierujący samochodem osobowym marki O. (...) – R. Z., umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, że będąc w stanie nietrzeźwości kierował samochodem O. (...) nr rej. (...), posiadającym nadmiernie zużyte ogumienie i wskutek nadmiernej prędkości oraz niewłaściwej techniki jazdy utracił panowanie nad pojazdem, który zjechał z jezdni na prawe gruntowe pobocze, uderzając w drzewo, w wyniku czego poniosło śmierć troje pasażerów pojazdu, w tym na miejscu zdarzenia A. M.. Podróżujący wracali z dyskoteki, na której kierowca R. Z. w sposób widoczny i zauważalny dla współ podróżujących spożywał alkohol, zdecydowali się oni na jazdę z nim mimo, że sami byli trzeźwi. Wyrokami Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 6.03.2003 r., w sprawie IV K 195/12 i Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 13.01.2004 r., w sprawie V Ka 1193/03, R. Z. został skazany za popełnienie przestępstwa z art. 177 §2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. oraz (między innymi) zasądzono od niego na rzecz rodziców zmarłej A. M.: G. i J. M. (1) zadośćuczynienie w kwocie 3000,- zł (wyroki k. 29, 30).

Bezpośrednio po śmierci córki u powoda pojawiły się przewlekłe i napadowe stany napięcia niepokoju i przygnębienia, a także rozrostu emocjonalnego. Trudną emocjonalnie sytuację rozwiązywał spożywając alkohol. Powód był z córką A. bardzo silnie związany emocjonalnie. Jej śmierć była dla powoda ogromną krzywdą i w pierwszej fazie (około 12-16 miesięcy) spowodowała adekwatną dla naszego kręgu kulturowego reakcję żałoby, określaną jako ostra reakcja na stres, a później jako zaburzenie adaptacyjne. Po upływie tego czasu, od strony społecznej powód zareagował nieprawidłowo, co do dostosowania (adaptacji). Aktualnie u powoda utrzymuje się jeszcze uczucie tęsknoty za zarówno fizyczną, jak i psychologiczną obecnością córki. Powód zmieniał swoje stany emocjonalne przy pomocy alkoholu, pijąc wraz z żoną. Aktualnie u powoda nie stwierdza się zaburzenia mającego związek ze śmiercią córki w postaci przedłużonej reakcji żałoby, choć śmierć córki miała wpływ na całość postawy życiowej powoda, do problemów dnia codziennego dołączył się zespół problemów, które powód musiał samodzielnie rozwiązywać, a którymi zajmowała się wcześniej A. M.. Struktura osobowości powoda, a w szczególności poziom zdolności adaptacji na sytuacje trudne pozwalają wnioskować, że obecnie powód dostosował się już do sytuacji utraty córki i jej nagła śmierć nie spowodowała u niego ani długotrwałego, ani trwałego uszczerbku na zdrowiu ( opinia łączna psychiatryczno-psychologiczna P. K., G..S., k. 188-193).

Powód w latach 1971 - 1999 pracował jako konserwator elektromedyczny, po wypadku komunikacyjnym w 1999 r. uzyskał świadczenie rentowe, zaś od listopada 2010 r. pobiera świadczenie emerytalne. Od 1993 r. choruje na astmę oskrzelową, od 2012 r. jest po przebytym udarze mózgu, nie wymaga jednak rehabilitacji z tego tytułu (zeznania j.w., karta informacyjna k. 144-146) .

W 2000 r. małżonkowie M. osiągnęli roczny dochód z emerytur/rent w kwocie 7.252,27 zł, w 2001 r. w kwocie 10.426,97 zł, w 2002 r. w kwocie 10.813,79 zł, w 2003 r. w kwocie 11.170,34 zł, w 2004 r. powód samodzielnie uzyskał dochód w kwocie 11.405,76 zł, w latach 2005-2011 przebywał w S. i był rozliczany z podatku dochodowego przez ZUS, za rok 2011 z dochodu w kwocie 21.049,04 zł (informacja US k. 121).

W dniu 18.03.2003 r. (k.1 akt szkody) G. i J. M. (2) zgłosili szkodę ubezpieczycielowi, z którym posiadacz pojazdu kierowanego przez R. Z. (A. Z.) posiadał zawartą umowę ubezpieczenia OC. Poprzednik poprzednika prawnego (...) S.A. w W. – T.U. (...) S.A. w W. przeprowadził postępowanie likwidacyjne TU- (...). W sporządzonym operacie likwidacji szkody (k.67-69 akt szkody) stwierdzono brak podstaw do wypłaty poszkodowanym zadośćuczynienia i ustalono wysokość stosownego odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. na sumę 50.000,- zł. Jednocześnie przyjęto bezpodstawnie, że kwota przewidziana do wypłaty, po pomniejszeniu o stopień przyczynienia się zmarłej do powstania szkody, winna zostać dodatkowo pomniejszona o kwotę 3000,- zł zasądzoną wyrokiem karnym od sprawcy przestępstwa oraz o sumę zwrotu kosztów procesu karnego, jaką G. i J. M. (2) ponieśli w tamtym postępowaniu. Ostatecznie do wypłaty na ich rzecz przyznano kwotę 30.000,-zł i taka suma została im przekazana przez zakład ubezpieczeń (k.71 i 71v akt szkody).

W dniu 10.08.2012 r. J. M. (1) udzielił pełnomocnictwa radcy prawnemu do zgłoszenia szkody (...) Asekuracja T.U. S.A. w W. i ten pismem z dnia 22.08.2010 r., które wpłynęło do ubezpieczyciela w dniu 7.09.2012 r., wezwał do zapłaty zadośćuczynienia 250.000,- zł i stosownego odszkodowania 150.000,- zł (dokumenty w aktach szkody nr 379800). Pismem z dnia 5.10.2012 r. ubezpieczyciel odmówił uwzględnienia nowo zgłoszonych roszczeń, podtrzymując decyzję swego poprzednika prawnego z 2003 r. Wyczerpało to całość nowego postępowania likwidacyjnego (j.w.).

Opisany, bezsporny w istocie między stronami stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o przywołane dowody. Obejmowały one dokumenty prywatne i urzędowe (w kopiach, odpisach, których prawdziwości, autentyczności i zgodności z oryginałem żadna ze stron procesu, reprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników nie kwestionowała), które mogły posłużyć do weryfikacji zeznań powoda pod kątem stworzenia łańcucha dowodów niesprzecznych wewnętrznie, wzajemnie, logicznie się dopełniających. W tym trybie Sąd obdarzył wiarą zeznania powoda.

W sprawie przeprowadzono dowody z opinii stałych biegłych sądowych z zakresu psychologii klinicznej, psychiatrii oraz neurologii. W ramach kontroli merytorycznej i formalnej obu opinii, Sąd nie dopatrzył się żadnych nieprawidłowości nakazujących odebranie im przymiotu pełnowartościowego źródła dowodowego. Biegli wskazali wszelkie przesłanki przyjętego rozumowania, przedstawili także jego tok oraz dokładnie opisali zastosowane narzędzia badawcze, zgodne z aktualnymi zasadami wiedzy obowiązującymi w dziedzinie objętej ich specjalizacją i omówili ich wyniki cząstkowe. Wnioski płynące z opinii są klarowne i wynikają z przyjętych podstaw. Sąd nie dopatrzył się w nich błędów logicznych, niezgodności z życiowym doświadczeniem bądź też niespójności z pozostałym materiałem dowodowym, końcowo podzielając wnioski specjalistów. W tych warunkach przedmiotowe opinie posłużyły za pełnowartościową podstawę dokonanych ustaleń faktycznych, pozwalając także na weryfikację wiarygodności dowodu osobowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Powództwo zasługuje na uwzględnienie w niewielkiej części.

Podstawa odpowiedzialności pozwanych nie była sporna, dlatego też należy tylko wspomnieć, iż stosownie do treści art. 822 k.c. w zw. z art. 34 ust. 1, art. 35 i art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest objęta odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem mechanicznym w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej, wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu. Odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, najwyżej jednak do ustalonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej.

Przepisy tej ustawy, w zakresie przez nią uregulowanym, mają charakter szczególny w stosunku do przepisów Kodeksu cywilnego (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7.02.2008 r. w sprawie III CZP 115/07, OSNC 2008/9/96). Zgodnie z art. 435 § 1 k.c. w zw. z art. 436 § 1 k.c., samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu wyrządzoną komukolwiek przez ruch tego środka komunikacji, nie wyłączając pasażera pojazdu, czyli jego odpowiedzialność prawodawca ukształtował na zasadzie ryzyka. Z kolei każdy kierujący pojazdem, nawet, jak nie jest jego posiadaczem, ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę na podstawie art. 415 k.c., na zasadzie winy. W sprawie bezspornym był fakt, że do przedmiotowego wypadku doszło z winy kierowcy pojazdu marki O. (...) – R. Z., posiadaczem był A. Z., za którego zastępczą odpowiedzialność cywilną ponosi pozwany.

W niniejszej sprawie pozwany ubezpieczyciel podnosił 30% przyczynienie się zmarłej A. M. do powstania szkody (i konieczność miarkowania świadczeń odszkodowawczych w takim samym mnożniku) z uwagi na wyrażenie przez nią zgody na jazdę z nietrzeźwym kierowcą. Strona powodowa nie uznawała przyczynienia A. M. do powstałej szkody, co do zasady.

Z ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie wynika, że w dniu wypadku A. M. po zabawie na dyskotece zgodziła się na jazdę z nietrzeźwym kierowcą (0,79‰ alkoholu we krwi). Według Encyklopedii Zdrowia ,,upojenie alkoholowe’’ (zawartość alkoholu we krwi od 0,5% do 1,5%) objawia się pobudliwością, upośledzeniem koordynacji ruchowo-wzrokowej, obniżonym krytycyzmem, zaburzeniami równowagi, błędami w logicznym myśleniu, opóźnieniem czasu reakcji, agresywnością, brawurą. Bezspornym jest, zatem, iż stężenie alkoholu stwierdzone u kierowcy R. Z. musiało spowodować istotne zmiany w jego zachowaniu, stąd też A. M. miała świadomość (lub powinna mieć, będąc osobą niemal pełnoletnią, dorosłą), że decyduje się na jazdę z nietrzeźwym kierowcą, wcześniej wspólnie bawiąc się z nim w tym samym lokalu i obserwując jego zachowanie (picie). Z punktu widzenia art. 362 k.c. przyczynienie się poszkodowanego ma miejsce wtedy, gdy jedną z przyczyn powstania lub powiększenia szkody jest zachowanie poszkodowanego. Jeżeli osoba wie o tym, że kierowca będzie prowadził pojazd w stanie nietrzeźwym i godzi się na jazdę z tym kierowcą, to między lekkomyślnym zachowaniem się tej osoby, a szkodą istnieje normalna zależność w znaczeniu art. 361 § 1 k.c. W doktrynie i judykaturze słusznie przyjmuje się, że już samo spożywanie napoju alkoholowego z takim kierowcą przed jazdą należy uważać za przyczynienie się do powstania szkody w stopniu znacznym i okoliczność tę Sąd winien uwzględniać również przy rozpoznawaniu roszczeń zgłoszonych przez członków rodziny poszkodowanego, który zmarł w wyniku obrażeń doznanych w wypadku (por. T. Wiśniewski „Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania”, Komentarz do art. 362 k.c., LexPolonica; wyrok SN z 2.12.1985 r. IV CR 412/85 OSP 1986/4/87; wyrok SA w Warszawie z 18.08.1994 r. I ACr 169/94 Wokanda 1995/7/47).

Całokształt okoliczności sprawy wskazuje na częściowe zawinienie A. M. w spowodowaniu zaistnienia zdarzenia powodującego szkodę, skutkujące przyjęciem jej przyczynienia się do powstałej szkody w 30% i in casu Sąd nie znalazł podstaw do przyjęcia także innego mnożnika przy miarkowaniu świadczeń należnych powodowi.

J. M. (1) swoje roszczenia opierał na treści przepisu art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. i art. 446 § 3 k.c.

W przedmiotowej sprawie, z uwagi na datę zaistnienia zdarzenia szkodowego (listopad 2001 r.) przed dniem 3.08.2008 r., mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego na gruncie stanu prawnego obowiązującego przed nowelizacją art. 446 k.c., dokonaną art. 1 ustawy z dnia 30.05.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) skutkiem, której został wprowadzony do porządku prawnego art. 446 § 4 k.c. przewidujący zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej i prima facie wysuwana bywa teza, jak czyni to strona pozwana, iż brak było przepisu umożliwiającego powodowi bezpośrednie domaganie się zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej.

Jednakże taka wykładnia przepisów obowiązującego ówcześnie statutu przyjmuje błędnie istnienie luki prawnej, która de facto ma charakter pozorny i którą likwiduje konsekwentne, najnowsze orzecznictwo sądów powszechnych. Najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje, bowiem, na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3.08.2008 r. i zasady tej nie wyłączał art. 34 przywołanej ustawy ubezpieczeniowej (tak wprost uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 20 grudnia 2012 r. III CZP 93/12 BSN 2013/1, z dnia 7.11.2012 r. III CZP 67/12, z dnia 13 lipca 2011 r. III CZP 32/11, z dnia 22 października 2010 roku III CZP 76/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2010 roku w sprawie IV CSK 307/09, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 grudnia 2007 roku w sprawie I ACa 1137/07). Sąd Okręgowy podziela powyższe wnioskowania.

Katalog dóbr osobistych, zawarty jest w art. 23 k.c. i ma charakter otwarty. Przepis ten wymienia dobra osobiste człowieka pozostające pod ochroną prawa cywilnego w sposób przykładowy, uwzględniając te dobra, które w praktyce mogą być najczęściej przedmiotem naruszeń. Nie budzi jednak wątpliwości, że przedmiot ochrony oparty na podstawie art. 23 i 24 k.c. jest znacznie szerszy niż wymieniony w kodeksie. Należy uznać, że ochronie podlegają wszelkie dobra osobiste rozumiane, jako wartości niematerialne związane z istnieniem i funkcjonowaniem podmiotów prawa cywilnego, które w życiu społecznym uznaje się za doniosłe i zasługujące z tego względu na ochronę. W judykaturze uznano, że do katalogu dóbr osobistych niewymienionych wprost we wskazanym wyżej przepisie należy np. pamięć o osobie zmarłej, prawo do intymności i prywatności życia, prawo do planowania rodziny lub płeć człowieka.

Nie ulega również wątpliwości, że rodzina, jako związek najbliższych sobie osób, które łączy szczególna więź wynikająca najczęściej z małżeństwa, czy też pokrewieństwa, podlega ochronie prawa. Ochrona ta dotyczy również odpowiednio prawa do życia rodzinnego obejmującego istnienie różnego rodzaju więzi rodzinnych. Dobro rodziny jest nie tylko wartością powszechnie akceptowaną społecznie, ale także uznaną za dobro podlegające ochronie konstytucyjnej. Artykuł 71 Konstytucji stanowi, że Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej ma obowiązek uwzględniania dobra rodziny. Dobro rodziny wymienia także art. 23 k.r.o., zaliczając obowiązek współdziałania dla dobra rodziny do podstawowych obowiązków małżonków. Więź rodzinna odgrywa doniosłą rolę, zapewniając członkom rodziny m.in. poczucie stabilności, wzajemne wsparcie obejmujące sferę materialną i niematerialną oraz gwarantuje wzajemną pomoc w wychowaniu dzieci i zapewnieniu im możliwości kształcenia. Należy, zatem przyjąć, że prawo do życia rodzinnego i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie na podstawie art. 23 k.c. i 24 k.c. (por. uzasadnienie Sądu Najwyższego w sprawie IV CSK 307/09).

Wskazany pogląd, wbrew twierdzeniom strony pozwanej, jest już ugruntowany zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22.10.2010 r., sygn. akt III CZP 76/10; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.07.2011 r., sygn. akt III CZP 32/11), jak i sądów powszechnych (przykładowo wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21.05.2013 r., sygn. akt I ACa 104/13 i przywołane w uzasadnieniu orzecznictwo), zaś wyroki przywołane przez stronę pozwaną dla uzasadnienia poglądu przeciwnego uznać należy za prezentujące pogląd odosobniony, mniejszościowy. Podkreślić należy, iż więź łącząca rodzica z dzieckiem stanowi dobro osobiste i jako takie podlega ochronie, jednym zaś ze sposobów tej ochrony jest możliwość żądania zadośćuczynienia, o którym mowa w art. 448 k.c.

Nietrafny jest również zarzut pozwanej dotyczący nieobejmowania – na podstawie art. 34 ustawy z dnia 22 marca 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych - zakresem odpowiedzialności ubezpieczyciela roszczenia o zadośćuczynienia. Z art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych wynika, że z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia (szkodę majątkową i niemajątkową na osobie) bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia. Zatem odpowiedzialność ubezpieczyciela obejmuje także szkody będące bezpośrednią konsekwencją śmierci poszkodowanego w sferze praw jego najbliższych i to niezależnie od tego, czy podstawę roszczenia stanowią przepisy art. 446 k.c. czy też art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 6.11.2013 r., sygn. akt I ACa 464/2013).

Z przepisu art. 24 § 1 k.c. wynika, iż nie każde naruszenie dobra osobistego umożliwia wystąpienie z roszczeniami ochronnymi. Jest to możliwe dopiero wtedy, gdy działanie naruszającego będzie bezprawne, tj. sprzeczne z prawem lub godzące w zasady współżycia społecznego. Ciężar wykazania, że nastąpiło naruszenie dobra osobistego, zgodnie z art. 6 k.c. spoczywa na stronie powodowej, pozwany zaś, w celu uwolnienia się od odpowiedzialności, może wówczas wykazać, iż jego działanie naruszające dobro osobiste powoda nie ma charakteru bezprawnego.

O bezprawności decyduje, zatem wyłącznie kryterium obiektywne. Zagrożenie naruszenia lub naruszenie dobra osobistego zostanie uznane za bezprawne, jeżeli jest ono sprzeczne z szeroko rozumianym porządkiem prawnym, a więc z normami prawnymi lub regułami postępowania wynikającymi z zasad współżycia społecznego. Rzeczą istotną jest, że z treści art. 24 k.c. wynika domniemanie bezprawności, co w sposób korzystny dla pokrzywdzonego wpływa na rozłożenie ciężaru dowodu oraz ryzyka niewyjaśnienia okoliczności stanu faktycznego, od których bezprawność zależy.

W świetle powyższych rozważań oraz poczynionych ustaleń, należy wskazać, że opisane powyżej działanie kierowcy samochodu O. skutkujące doprowadzeniem do kolizji drogowej, za które odpowiedzialność ponosi pozwany, z całą pewnością było działaniem bezprawnym i dodatkowo zawinionym.

Rozmiar krzywdy i cierpień powoda zostały wykazane dowodami opisanymi wcześniej. Ustalenie to, w realiach niniejszej sprawy nie wpływało jednak istotnie na ustalenie wysokości zadośćuczynienia należnego stronie. W judykaturze akcentuje się, że temu elementowi (ewentualnemu uszczerbkowi na zdrowiu psychicznym, stanowi emocjonalnemu) nie można nadawać, przy rozważaniu zadośćuczynienia, dominującego znaczenia. Kwestia długotrwałości przeżywania żałoby, rozmiaru pozostałych zaburzeń adaptacyjnych itp. nie może być pomijana, lecz ma charakter pomocniczy, dodatkowy. W rozważaniu zasadności roszczenia z art. 446 § 4 k.c lub art. 448 k.c. dominujący, pierwszoplanowy jest, bowiem aspekt trwałego zerwania więzi rodzinnych ze zmarłą osobą bliską (tak wprost SA w Lublinie, w uzasadnieniu wyroku z dnia 16.10.2013 r., I ACa 391/13).

Na podstawie art. 448 k.c. rekompensowana jest krzywda, a więc szkoda niemajątkowa wywołana naruszeniem dobra osobistego.

Ustalenie krzywdy ma podstawowe znaczenie dla określenia odpowiedniej sumy, która miałaby stanowić jej pieniężną kompensatę. Jak wskazano we wcześniejszym akapicie, w żadnym razie ustalony stopień ewentualnego uszczerbku zdrowia psychicznego nie jest równoznaczny z rozmiarem krzywdy i wielkością należnego zadośćuczynienia (por. wyrok SN z 5 października 2005 r. I PK 47/05 Mon. Pr. Pr. 2006, nr 4, s. 208). Przy oznaczeniu zakresu wyrządzonej krzywdy za konieczne uważa się uwzględnienie: rodzaju naruszonego dobra, zakresu (natężenie i czas trwania) naruszenia, trwałości skutków naruszenia i stopnia ich uciążliwości, a także stopnia winy sprawcy (por. wyrok SN z 20 kwietnia 2006 r., IV CSK 99/05, LEX nr 198509; wyrok SN z 1 kwietnia 2004 r., II CK 131/03, LEX nr 327923; wyrok SN z 19 sierpnia 1980 r., IV CR 283/80, OSN 1981, nr 5, poz. 81; wyrok SN z 9 stycznia 1978 r., IV CR 510/77, OSN 1978, nr 11, poz. 210).

Proponując kryteria ustalania "kwoty odpowiedniej", na gruncie art. 446 § 4 k.c., w doktrynie wskazuje się, że wysokość zadośćuczynienia nie powinna natomiast zależeć od sytuacji majątkowej zmarłego. Roszczenia materialne z tym związane dochodzone są na odrębnej podstawie, jaką stanowi właśnie art. 446 § 3 kc. W każdym wypadku ocena wysokości zadośćuczynienia powinna zostać dokonana z uwzględnieniem okoliczności, że śmierć każdej osoby jest zdarzeniem pewnym, które prędzej, czy później musi nastąpić. Tym samym, zadośćuczynienie rekompensuje w istocie jedynie wcześniejszą utratę członka rodziny, co jest zwłaszcza istotne przy śmierci rodziców w okresie małoletniości ich dzieci, czy przy śmierci dzieci w młodym wieku, jako sprzeczne z „naturalnym porządkiem”.

Uzupełniająco należy wskazać, że w judykaturze akcentuje się, iż na rozmiar krzywdy związanej ze śmiercią osoby bliskiej mają przede wszystkim wpływ: dramatyzm doznań, poczucie osamotnienia i pustki, wstrząs psychiczny, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem odejścia osoby bliskiej (nerwicy, depresji), stopień, w jakim pokrzywdzony potrafił się znaleźć w nowej rzeczywistości (por. uzasadnienie wyroku SA w Lublinie z dnia 8.08.2012 r. I ACa 330/12).

W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy powód J. M. (1), w następstwie śmierci osoby bliskiej, nie doznał wstrząsu psychicznego prowadzącego do rozstroju jego zdrowia (żałoba nie jest jednostką chorobową), lecz wyłącznie krzywdy w postaci cierpień psychicznych (por. kategoryczne wnioski biegłego psychologa), podstawy do kompensaty tego uszczerbku nie może stanowić, zatem art. 445 § 1 k.c. Zasadna jest, tym samym, ocena jego roszczeń poprzez zastosowanie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c

Reasumując powyższe rozważania, należy wskazać, iż spowodowanie wypadku komunikacyjnego, w którym śmierć poniosła niespełna 18-letnia córka powoda, było bezprawnym naruszeniem jego dobra osobistego w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie, prawa do utrzymania więzi rodzinnych.

W sprawie zostało wykazane, że sprawca wypadku, za którego odpowiedzialność ponosi pozwany, dopuścił się bezprawnego naruszenia dobra osobistego powoda, Sąd był zatem uprawniony do przyznania mu odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

W realiach sprawy ustalono jednoznacznie, że istotne cierpienia psychiczne powoda miały charakter przemijający. Aktualnie nie stwierdza się u niego zaburzenia mającego związek ze śmiercią córki w postaci przedłużonej reakcji żałoby. Bez powtarzania dokonanych ustaleń, należy tylko zaakcentować, że u powoda wskutek śmierci córki bez wątpienia powstały trwałe poczucia pustki i osamotnienia, śmierć córki okresowo unicestwiła aktywność życiową powoda. Zaniedbywał codzienne obowiązki, zaczął nadużywać alkoholu, nastąpił spadek jego aktywności i chęci do życia. Obecnie powód pogodził się ze stratą córki, nie występują u powoda obserwowane wcześniej zaburzenia adaptacyjne, depresyjne. Istotnym jest także to, że zmarła nie była jedynym dzieckiem powoda, utrzymuje on bliskie relacje z córką M. i jej dziećmi.

W konsekwencji, mając powyższe na względzie, Sąd uznał, że krzywda powoda J. M. (1) ustalona w sprawie, w opisanym powyżej wymiarze, będzie w całości zrekompensowana zadośćuczynieniem w wysokości 100.000,- zł, a kwota ta, adekwatna do ustalonego w sprawie rodzaju cierpienia powoda, czasu trwania oraz oddziaływania na życie powoda, przy uwzględnieniu nadal odczuwanych okresowo negatywnych emocji, z pozytywnymi rokowaniami na przyszłość w tym względzie, jest właściwa dla zatarcia negatywnych emocji lub co najmniej złagodzenia odczucia krzywdy, przy jednoczesnym utrzymaniu w rozsądnych granicach.

Biorąc pod uwagę stopień przyczynienia się A. M. do powstania szkody na poziomie 30%, Sąd w pkt I wyroku, na podstawie wskazanych przepisów, zasądził od pozwanego ubezpieczyciela kwotę 70000,- zł.

Sąd miał na uwadze okoliczność, że przywołanym wyrokiem karnym zasądzono z urzędu na rzecz powoda i jego żony zadośćuczynienie za krzywdę związaną ze śmiercią córki (3000,- zł). Okoliczność ta w żaden sposób nie może wpływać na zasadność roszczeń kierowanych przeciwko ubezpieczycielowi skazanego sprawcy deliktu, gdyż odpowiadają oni niezależnie wobec powoda za szkody (na zasadzie in solidum) i w aktualnym stanie prawnym brak jest podstaw do zwolnienia ubezpieczyciela z odpowiedzialności wobec poszkodowanych w zakresie, w jakim sam sprawca został zobowiązany do naprawy szkody (por. szeroką analizę i cytowane orzecznictwo oraz poglądy doktryny prawa w J.Misztal-Konecka „Roszczenia majątkowe osób najbliższych dla pokrzywdzonego” LexisNexis Warszawa 2008, s. 180-181), a poza przedmiotem niniejszego procesu pozostaje kwestia, czy spełnienie całości świadczenia przez ubezpieczyciela powoduje wygaśnięcie zobowiązania sprawcy, czy też kwestia (rozbieżnie ujmowana w judykatach Sądu Najwyższego – por. uchw. SN z 13.07.2011 r. III CZP 31/11) roszczenia regresowego sprawcy spełniającego świadczenie, wobec ubezpieczyciela i Sąd nie miał kognicji do ich rozważania w niniejszym procesie.

Z kolei fakt prawomocnego zasądzenia wyrokiem karnym od pozwanego R. Z. na rzecz J. i G. M. zadośćuczynienia w kwocie 3000,- zł, do której powód ma prawo w pełnej wysokości (art. 367 § 1 k.c.) nie mógł zostać pominięty przy ustalaniu wysokości roszczenia przysługującego powodowi od tego pozwanego i zasądzono kwotę jak wyżej, pomniejszoną o tę sumę.

Odnosząc się do roszczenia o zapłatę odszkodowania, w wysokości 150.000,- zł należy przypomnieć, że świadczenie z art. 446 § 3 k.c. ma na celu zrekompensowanie rzeczywistego znacznego (czyli nie każdego) pogorszenia sytuacji życiowej najbliższej rodziny zmarłego i w realiach sprawy jego zasadność nie została przez pozwanego zakwestionowana, ustalił on (a de facto jego poprzednik prawny) i wypłacił stosowne świadczenie w postępowaniu likwidacyjnym. Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej zależne jest od rozmiarów ujemnych następstw o charakterze majątkowym, a także zmian w sferze dóbr niematerialnych uprawnionego, już istniejących lub dających się przewidzieć. W ustalonym stanie faktycznym bezspornym było to, że śmierć córki nie wpłynęła w żaden sposób na poziom dochodów rodziny powoda, rosły one sukcesywnie w osi czasu, a zgon A. M. nastąpił w okresie pobierania przez nią jeszcze nauki. Rodzice mogli zatem, zasadnie oczekiwać opieki i pomocy faktycznej z jej strony, w najbliższej perspektywie czasowej nie mogła to być pomoc materialna. Istotnym, niepomijalnym elementem oceny stanu faktycznego jest również to, że takiej pomocy i opieki dostarczała i może dostarczać powodowi druga córka M., która zabrała go do siebie, do S. na okres kilku lat, pomogła efektywnie zwalczyć nałóg wywołany stanem depresyjnym, a powód sam zrezygnował z jej dalszej opieki i pomocy, własną decyzją wracając do kraju (fakt przyznany), co nie wpłynęło negatywnie na ich wzajemne relacje. W ocenie Sądu odszkodowanie z art. 446 § 3 k.c. ustalone przez ubezpieczyciela w 2003 r. na sumę 50.000,- zł (co należy uwzględnić ze względu na stopień inflacji w okresie 11 lat i odpowiednio oceniać wysokość tego świadczenia w odniesieniu do realiów obecnych), przyznane obojgu rodzicom zmarłej, ale ze względu na rychłą śmierć G. M. (początek 2003 r.) możliwe do efektywnego wykorzystania wyłącznie przez J. M. (1), było sumą właściwą w ustalonym stanie faktycznym. Odpowiadała ona ówcześnie niemal pięciokrotnym łącznym dochodom rocznym małżonków M., a więc była kwotą dużą, jeżeli miała rekompensować brak przyszłej pomocy i opieki ze strony niespełna 18-letniego dziecka.

Przyjmując mnożnik 30%, wskazywany przez pozwanego w sprawie, należało ustalić, zatem - jako odszkodowanie podlegające wypłacie - sumę równą 35.000,- zł. Bezspornym jest, w świetle dokumentów zawartych w aktach szkody (a wbrew gołosłownym i błędnym twierdzeniom zawartym w odpowiedzi na pozew), że z tego tytułu poprzednik prawny pozwanego wypłacił powodowi i jego żonie tylko część należnej, ustalonej przez siebie kwoty – 30.000,- zł. Przypomnieć należy, że z tytułu odszkodowania zmniejszono uprawnionym wysokość wypłacanego świadczenia o sumę zadośćuczynienia (!) zasądzoną bezpośrednio od sprawcy wypadku (co było niezasadne w świetle powyższych rozważań), ale także całkowicie niezrozumiale o sumę zwrotu wydatków poniesionych przez uprawnionych w procesie karnym (opłat, które musieli ponieść, jako oskarżyciele posiłkowi). Oznaczało to, że przy niezasadnym żądaniu pozwu zasądzenia dodatkowego odszkodowania w wysokości 150.000,- zł (przy braku uzasadnienia tak dochodzonej kwoty obok świadczenia ustalonego w 2003 r.), żądanie to należało uwzględnić w części, w odniesieniu do sumy 5000,- zł pominiętej bezpodstawnie w wypłacie, w 2003 r.

Zgodnie z normą art. 481 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Stosownie zaś do treści art. 476 k.c. dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Zgodnie z art. 14 ust. 1 i 2 u.u.o. ubezpieczyciel winien, był wypłacić świadczenia po maksymalnym, terminie 30 dni+14 dni od daty zgłoszenia szkody. Żądanie akcesoryjne zgłoszone w pozwie, w świetle opisanych uprzednio ustaleń faktycznych, było bezspornie sformułowane „na korzyść” pozwanego ubezpieczyciela i wiązało Sąd na podstawie art. 321 § 1 k.p.c.

W odniesieniu do pozwanego sprawcy wypadku wskazać należy, że dopiero w dniu 3.02.2014 r. doręczono mu odpis pozwu, jako pierwsze wezwanie do zapłaty i dopiero od dnia następnego znalazł się on w zwłoce, w stosunku do powoda.

Wbrew zarzutom pozwanego, Sąd wziął pod uwagę fakt, że sposób określania wymagalności świadczenia (a więc i daty, od której zasądza się odsetki), powiązany z datą wyrokowania, był aktualny w okresie dwóch ostatnich dekad ubiegłego tysiąclecia, w okresie inflacji waluty w stopniu wpływającym na stosunki cywilno-prawne. Obowiązek określania odszkodowania wg stanu z daty wyrokowania (art. 363 § 2 k.c. i art. 316 § 1 k.p.c.) oraz regulacje dotyczące odsetek rodziły ówcześnie groźbę podwójnej waloryzacji świadczeń, a tym samym – nienależnego wzbogacenia powoda względem pozwanego. Odsetki pełnią, bowiem role elementu waloryzacji, represyjną i kompensacyjną (por. P.Mroczek Glosa Palestra 2001/9-10/233, J Dyka Glosa PS 1997/9/72, wyrok SN z 29.01.1997 I CKV 60/96 Prok. i Pr. 1997/5/31, uzasadnienie wyroku SN z 13.10.1994 I CRN 121/94 OSNC 1995/1/21). Waloryzacja należnego świadczenia, dokonywana w wyniku przestrzegania dyspozycji art. 363 § 2 k.c., pochłaniała roszczenie wierzyciela z tytułu odsetek za opóźnienie, uzasadniając przyznanie odsetek od daty wyroku (por. wyrok SN z 10.02.2000 r. II CKN 725/98 OSNC 2000/9/158). W aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, przy niewielkiej, jednocyfrowej inflacji waluty w stosunku rocznym (aktualnie, zaś przy jej deflacji), przywołane zasady powinny być już stosowane wyjątkowo, a kompensacyjna funkcja zadośćuczynienia winna być realizowana przez zasądzanie odsetek od dnia wezwania do zapłaty (terminu zakreślonego w wezwaniu), od kwoty zadośćuczynienia objętej wezwaniem, a tak określone świadczenie pokrywa szkodę oraz inflację, o ile tylko w toku procesu nie ujawniły sie nowe, nieznane wcześniej, skutki zdarzenia (J.Dyka op.cit; analogicznie S.A. w Katowicach w wyroku z 21.11.1995 I ACr 592/95 OSA 1996/10/23, S.A. w Łodzi w wyroku z 23.07.1998r. ACa 343/98 Wokanda 1998/12 s.48, SN w wyroku z 30.03.1998r. III CKN 330/97 OSNC 1998/12/209).

Dalej idące roszczenia powoda, na podstawie przywołanych przepisów podlegały oddaleniu.

Odpowiedzialność pozwanych ma charakter „solidarności niewłaściwej” i Sąd z urzędu musiał odzwierciedlić ten fakt w treści wyroku, w punkcie V.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu oparto na dyspozycji art. 100 k.p.c.

Powód utrzymał się ze swymi roszczeniami w 19 % (75000/400000) i w takiej proporcji należało rozdzielić koszty procesu pomiędzy stronami.

Pełnomocnik powoda domagał się zasądzenia, obok kosztów stricte związanych z procesem, także kwoty 7200,- zł jego wynagrodzenia za czynności w postępowaniu likwidacyjnym. O ile judykatura na zasadzie zupełnego wyjątku dopuszcza uwzględnienie takich wydatków strony w sytuacji, gdy było to faktycznie konieczne dla wszczęcia postępowania likwidującego szkodę, poczynienia istotnych ustaleń faktycznych w rozbudowanym, skomplikowanym faktycznie i normatywnie stanie sprawy, to in casu warunki te nie zaistniały. Całość likwidacji szkody powód samodzielnie przeprowadził w 2003 r., a rola jego pełnomocnika w 2012 r. ograniczyła się do złożenia u ubezpieczyciela jednego pisma, którego treść wiernie powtórzył zresztą następnie w pozwie oraz odbioru pisemnej odpowiedzi zakładu ubezpieczeń. Domaganie się w takiej sytuacji, za tę jednorazową czynność, zapłaty kwoty 7200,- zł jest w najwyższym stopniu nieuzasadnione zwłaszcza, że pełnomocnik reprezentuje powoda w postępowaniu przed Sądem. Ostatecznie Sąd przyjął, że w świetle art. 98 § 1 i 3 k.p.c. strony poniosły uzasadnione koszty w łącznej wysokości 14434,- zł, obejmującej wynagrodzenia pełnomocników (radców prawnych) w kwotach po 7200,- zł i opłaty od dokumentów pełnomocnictw w kwotach po 17,- zł. Pozwany R. Z. nie wykazał poniesienia jakichkolwiek kosztów. Pozwany zakład ubezpieczeń winien, zatem ponieść koszty procesu w wymiarze 19%, czyli do sumy 2743,- zł i z tego tytułu należało zasądzić na jego rzecz, od powoda, kwotę 4474,- zł.

Koszty sądowe w sprawie wyniosły łącznie 21588,48 zł (opłata od pozwu 20.000,- zł, wydatki z kart: 204, 249) i strony procesu winny je pokryć w tej samej proporcji (art. 113 ust. 1 i 2 u.k.s.c.). W odniesieniu do powoda należało nakazać ich ściągnięcie z zasądzonych roszczeń, a w odniesieniu do pozwanych nakazać ściągnięcie solidarne. Zaznaczyć, bowiem należy, iż norma art. 105 § 2 zd. 1 k.p.c. znajduje zastosowanie także w przypadku solidarności niewłaściwej (por. uchw. SN z 7.04.1975 r. III CZP 6/75 OSNCP 1976/2/27).