Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2014 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny – Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Iskra (sprawozdawca)

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Andrzej Mikołajewski

Sędzia Sądu Rejonowego Agnieszka Jurkowska – Chocyk

(delegowana)

Protokolant Starszy sekretarz sądowy Krystyna Melchior

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2014 roku w Lublinie, na rozprawie

sprawy z powództwa G. M.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W. i H. W.

o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w dziale IV księgi wieczystej numer (...) a rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku z dnia 26 sierpnia 2013 roku, w sprawie I C 1255/12

I. oddala apelację;

II. zasądza od G. M. na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 6,45 zł (sześć złotych czterdzieści pięć groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sygn. akt II Ca 1023/13

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 5 lipca 2012 roku, wniesionym w tym samym dniu do Sądu Rejonowego Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku, a skierowanym przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W., powódka – G. M. wnosiła o nakazanie wykreślenia z działu IV księgi wieczystej Nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku dla nieruchomości położonej w C. gmina N., wpisu Banku (...) Spółki Akcyjnej w W., jako wierzyciela hipotecznego hipoteki zwykłej w kwocie 300000 zł i wpisania w jego miejsce G. M., jako wierzyciela hipotecznego.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że jako poręczycielka zawarła z pozwanym Bankiem – następcą prawnym Banku (...) w L. – ugodę cywilną dotyczącą zasad spłaty kredytu zaciągniętego przez W. M. w Banku (...) w L., zgodnie z którą zobowiązała się do zapłaty w ratach kwoty kapitału (należność główna) w wysokości 244231,83 zł, kwoty odsetek skapitalizowanych w wysokości 103131,05 zł i kwoty kosztów sądowych w wysokości 10887 zł – łącznie 358249,88 zł. Kredyt udzielony W. M., za który poręczyła powódka, został również zabezpieczony hipoteką zwykłą w wysokości 300000 zł, obciążającą nieruchomość położoną w C., gmina N., dla której Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą Nr (...). Powódka całą wskazaną w ugodzie kwotę spłaciła zgodnie z ugodą, wchodząc w ten sposób w prawa zaspokojonego wierzyciela stosownie do art. 518 k.c. W związku z subrogacją ustawową nastąpił również skutek określony w art. 509 § 2 k.c., to jest przeszły na powódkę wszelkie związane z wierzytelnością prawa akcesoryjne służące zabezpieczeniu tej wierzytelności, w tym prawo do hipoteki. Warunkiem uzyskania hipoteki przez powódkę, która spłaciła wierzyciela – pozwany Bank, jest dopełnienie wymagań niezbędnych do jej przejścia, a zatem wpis powódki jako wierzyciela hipotecznego do księgi wieczystej, który ma charakter konstytutywny i do dokonania którego konieczny jest stosowny dokument wystawiony przez pozwany bank. Pozwany został dwukrotnie wezwany do wystawienia i doręczenia powódce stosownego dokumentu – zaświadczenia bankowego, na podstawie którego powódka mogłaby się wpisać do księgi wieczystej jako wierzyciel hipoteczny w miejsce pozwanego Banku, jednak ten dwukrotnie odmówił. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, gdy doszło do spłacenia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką spłacający jest uprawniony do otrzymania od wierzyciela dokumentu w formie umożliwiającej dokonanie stosownego wpisu w księdze wieczystej, a wierzyciel jest obowiązany do dokonania wszelkich czynności umożliwiających zmianę wpisu hipoteki. Jeżeli wierzyciel odmawia wydania stosownego dokumentu, spłacającemu służy powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Mając na uwadze pisma banku należy dodać, że wpisana hipoteka nie zabezpiecza już wierzytelności banku w jakiejkolwiek części (odsetek umownych), gdyż zabezpiecza tylko dług w zakresie spłaconym przez powódkę – poręczyciela. Odsetki umowne to nie część długu, a świadczenie uboczne, którego wpisana do księgi wieczystej Nr (...) hipoteka w ogóle nie zabezpieczała i nie zabezpiecza. Zdaniem powódki, pozwany Bank nie jest od 2005 roku w żadnej części wierzycielem co do należności głównej. Takim wierzycielem jest od 2005 roku powódka i to jej w całości należą się w istocie odsetki za ostatnie dwa lata od spłaconej kwoty należności głównej – 244231,83 zł. W niczym nie zmienia stwierdzenia, że wpisana hipoteka nie zabezpiecza już wierzytelności Banku w jakiejkolwiek części, podniesiona ostatnio przez Bank teza, że wpisana hipoteka miałaby być w rzeczywistości hipoteką kaucyjną. Taka hipoteka w kwocie 300000 zł też nie zabezpieczałaby już bowiem wierzytelności banku w jakiejkolwiek części (k. 4-5v).

*

W odpowiedzi na pozew z dnia 21 sierpnia 2012 roku pozwany – Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wniósł o oddalenie powództwa (k. 31-32).

*

Postanowieniem z dnia 8 kwietnia 2013 roku Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku wezwał do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanej H. W., aktualną właścicielkę nieruchomości, dla której Sąd ten prowadzi księgę wieczystą Nr (...) (k. 135).

Na rozprawie w dniu 20 maja 2013 roku pozwana H. W. nie uznała powództwa (k. 143v).

*

Wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2013 roku Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku:

I. oddalił powództwo;

II. zasądził od G. M. na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 24,38 zł tytułem kosztów procesu (k. 153).

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 20 maja 1988 roku ojciec powódki – W. M. na podstawie umowy sprzedaży nabył własność nieruchomości położonej w K., gminie N., stanowiącej działki gruntu ornego i lasu, o powierzchni 4,37 ha, oznaczone numerami (...), dla której Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą Nr (...).

Sąd ustalił, że w dniu 24 stycznia 1991 roku W. M. zaciągnął w Banku (...) w L., który był prawnym poprzednikiem pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej w W., kredyt do kwoty 3000000000 zł (przed denominacją), który miał być spłacony w ciągu 6 lat w ratach kwartalnych płatnych 1 stycznia, 1 kwietnia, 1 lipca i 1 października każdego roku, począwszy od 1 stycznia 1992 roku. Oprocentowanie kredytu ustalone zostało według stóp procentowych obowiązujących w okresach, za które naliczane są odsetki. Odsetki miały być płatne w kwotach i terminach ustalonych przez Bank, a w razie zwłoki w zapłaceniu raty pobierane miały być odsetki według obowiązujących przepisów. Poręczycielem wskazanego kredytu była G. M..

Sąd Rejonowy ustalił, że na podstawie wniosku i oświadczenia Banku (...) w L. z dnia 24 stycznia 1991 roku w dziale IV księgi wieczystej Nr (...) dokonano wpisu następującej treści: „Pożyczka w kwocie trzech miliardów złotych udzielona przez Bank (...) w L. W. M. z oprocentowaniem zmiennym, płatna na warunkach określonych w zaświadczeniu Banku z dnia 24.01.1991 została zabezpieczona na tej nieruchomości. Na wniosek z dnia 24 stycznia 1991 r. nr (...) oraz na podstawie powołanego zaświadczenia dnia 24 stycznia 1991 r.”. W dniu 13 kwietnia 1999 roku na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku o denominacji złotego (Dz. U. Nr 84, poz. 386) oraz § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 września 1994 roku w sprawie przeliczeń wartości pieniężnych treść powyższego wpisu zmieniono i wpisano: „Hipoteka w kwocie trzystu tysięcy złotych (300.000 zł.)”.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że na podstawie:

- postanowienia Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 18 maja 1999 roku, wydanego w sprawie II Ns 333/99 o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym w dniu 13 czerwca 1993 roku W. M.,

- zawartej w formie aktu notarialnego, Repertorium A Nr (...), w dniu 8 czerwca 2000 roku umowy sprzedaży udziałów w spadku po W. M. oraz

- wniosku z dnia 20 czerwca 2000 roku

w dziale II księgi wieczystej Nr (...) w dniu 4 lipca 2000 roku wpisano H. M., jako właścicielkę nieruchomości położonej w K., gminie N., stanowiącej działki o powierzchni 4,37 ha, oznaczone numerami (...).

Sąd ustalił, że w dniu 6 października 2009 roku na podstawie dokumentów w postaci:

- oświadczenia Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. z dnia 23 lipca 2009 roku,

- umowy sprzedaży przedsiębiorstwa, zawartej w formie aktu notarialnego Repertorium A Nr (...) w dniu 30 września 1995 roku oraz

- odpisu pełnego z rejestru przedsiębiorców KRS pozwanego Banku

w dziale IV księgi wieczystej Nr (...) ujawniono Bank (...) Spółkę Akcyjną w W., jako wierzyciela hipotecznego.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 24 maja 2000 roku G. M. zawarła z Bankiem (...) Spółką Akcyjną w W. ugodę obejmującą zadłużenie wynikające z zawartej przez powódkę w dniu 24 stycznia 1991 roku umowy poręczenia kredytu udzielonego W. M., które na dzień zawarcia ugody wynosiło ogółem 1404962,36 zł, w tym kapitał (należność główna) w kwocie 244231,83 zł, odsetki skapitalizowane w kwocie 103131,05 zł, odsetki umowne na dzień wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, to jest 30 marca 2000 roku, w kwocie 1057599,48 zł i koszty sądowe w kwocie 10887 zł. Zgodnie z postanowieniami ugody powódka zobowiązała się do spłaty zadłużenia z tytułu należności głównej w kwocie 244231,83 zł, odsetek skapitalizowanych w kwocie 103131,05 zł i kosztów sądowych w kwocie 10887 zł w następujących ratach i terminach: pierwsza wpłata w kwocie 20000 zł w dniu podpisania ugody (do kwoty 9113 zł zarachowana na spłatę kapitału i do kwoty 10887 zł na spłatę kosztów sądowych), następnie 59 miesięcznych rat po 5000 zł każda, płatnych do dwudziestego dnia każdego miesiąca, poczynając od czerwca 2000 roku i ostatnia rata w kwocie 43249,88 zł, płatna w maju 2005 roku – wszystkie raty z przeznaczeniem w pierwszej kolejności na spłatę kapitału, a następnie odsetek skapitalizowanych.

Sąd Rejonowy ustalił, że powódka dokonała spłaty należności z tytułu kapitału (należności głównej) w kwocie 244231,83 zł, odsetek skapitalizowanych w kwocie 103131,05 zł i kosztów sądowych w kwocie 10887 zł, określonych w § 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2 i pkt 4 ugody z dnia 24 maja 2000 roku w ratach zgodnie z ustalonym w tej umowie harmonogramem, przy czym zapłata nastąpiła w ustalonych terminach, co znalazło odzwierciedlenie w wystawionym przez pozwany Bank na wniosek powódki zaświadczeniu z dnia 12 czerwca 2012 roku.

Sąd Rejonowy wskazał, że powyższy stan faktyczny jest pomiędzy stronami bezsporny i ustalony został w oparciu o dokumenty wymienione we wcześniejszej części uzasadnienia, których prawdziwości i autentyczności żadna ze stron nie kwestionowała, w związku z czym uznane zostały one przez Sąd za pełnowartościowy i wiarygodny materiał dowodowy.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisu art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece i wyjaśnił, że celem powództwa opartego na tym przepisie jest usunięcie niezgodności między księgą wieczystą a rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, zachodzącej wtedy, gdy podlegające ujawnieniu w niej prawo nie jest wpisane lub jest błędnie wpisane albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia. Tego rodzaju niezgodność, jeżeli nie może być usunięta w sposób przewidziany art. 31 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, stwarza sytuację sporu o niewpisane lub wadliwie wpisane prawo, rozstrzyganego w sprawie o żądanie oparte na art. 10 tej ustawy. Sprawa o takie żądanie podlega rozpoznaniu w postępowaniu procesowym, jako swego rodzaju sprawa o ustalenie prawa, w której kognicją sądu jest objęte domniemanie zawarte w art. 3 ustawy. W wyniku uwzględnienia żądania następuje obalenie tego domniemania oraz ujawnienie w księdze wieczystej rzeczywistego, aktualnego stanu prawnego nieruchomości.

Sąd wskazał, że powództwo z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie może zastąpić postępowania o założenie księgi wieczystej, czy o wpis w istniejącej księdze, są to bowiem postępowania odrębne, które z braku interesu prawnego w uzgodnieniu treści księgi wieczystej nie mogą być zastąpione przez powództwo z art. 10 wskazanej ustawy. Nie ma interesu prawnego w usunięciu niezgodności w trybie powołanego przepisu ten, kto może uzyskać wpis na tej podstawie, że nabył wpisane, a nie wykreślone jeszcze prawo na podstawie czynności prawnej z osobą uprawnioną według treści księgi, albo kto od osoby wpisanej nabył prawo i może uzyskać wpis tego prawa w zwykłej drodze (art. 31 ustawy w zw. z art. 46 ustawy), chyba że dokonanie takiego wpisu wymagałoby rozstrzygnięcia sporu, do czego sąd prowadzący księgę wieczystą nie jest uprawniony.

Sąd wskazał, że przepis art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece pozwala na uaktualnienie treści wpisu, bez potrzeby wytaczania powództwa z art. 10 tej ustawy, jeżeli niezgodność ta zostanie „wykazana” – przez co należy rozumieć, że udowodniona – na podstawie przedstawionego orzeczenia sądowego lub na podstawie innych dokumentów, bez potrzeby czynienia dodatkowych ustaleń, niedopuszczalnych w postępowaniu wieczystoksięgowym z mocy art. 626 ⁸ k.p.c., albo w uwzględnieniu skutków prawnych następujących ex lege.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisu art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i wyjaśnił, że dla uzyskania wpisu wyrażającego przejście hipoteki wnioskodawca musi się legitymować przelewem wierzytelności i zabezpieczającej ją hipoteki (art. 2451 k.c. i art. 79 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) albo cessio legis na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. lub art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Przepis art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece jest w stosunku do art. 518 § 1 pkt 1 k.c. przepisem szczególnym i ma zastosowanie wówczas, gdy dłużnikowi przysługuje roszczenie zwrotne przeciwko właścicielowi nieruchomości. Zgodnie z art. 97 ustawy hipoteka do wysokości przysługującego roszczenia zwrotnego przechodzi ex lege na dłużnika osobistego, który zaspokoił wierzyciela. Poręczyciel, który zaspokoił wierzyciela hipotecznego, jest dłużnikiem osobistym w rozumieniu art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Sąd wskazał, że w celu uzyskania wpisu, wyrażającego przejście hipoteki na tej podstawie, wnioskodawca powinien więc wykazać, że spłacił własny dług oraz, że miał roszczenie zwrotne do właściciela nieruchomości. Przejście hipoteki na rzecz dłużnika osobistego banku (wierzyciela hipotecznego) na podstawie art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie wymaga złożenia przez właściciela nieruchomości oświadczenia o ustanowieniu hipoteki.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisu art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1376 – tekst jednolity ze zmianami) i wskazał, że powołany przepis jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 31 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Wymienione w nim dokumenty w postaci ksiąg rachunkowych banków i wyciągów z tych ksiąg są, stosownie do jego ust. 3, samodzielną podstawą wpisu do księgi wieczystej hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność dłużnika banku lub innej osoby ustanawiającej hipotekę na rzecz banku w celu zabezpieczenia wierzytelności dłużnika banku. Zawarty w art. 95 ust. 4 ustawy – Prawo bankowe wymóg dołączenia do wniosku o wpis oświadczenia właściciela oświadczenia o ustanowieniu hipoteki, jako warunek dokonania jej wpisu, zgodnie z odesłaniem zawartym w ust. 5 tego przepisu będzie miał zastosowanie do ujawnienia w księdze wieczystej zmiany hipoteki umownej i jej przeniesienia w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej (art. 79 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, art. 245 ¹ k.c.). Z przyczyn uprzednio wskazanych przepis ten nie ma natomiast zastosowania do wpisu przejścia hipoteki na podstawie art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że z istoty hipoteki kaucyjnej, która to instytucja uregulowana była w przepisach art. 102 – art. 108 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w brzmieniu obowiązującym w chwili dokonania wpisu objętego roszczeniem pozwu, wynika, że zabezpiecza ona wierzytelność, której wysokość nie jest jeszcze ustalona. Wpis określonej hipoteki kaucyjnej oznacza najwyższą sumę odpowiedzialności rzeczowej. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 2 maja 1960 roku (4 CR 1028/59) stwierdził, że zapłata całej sumy wymienionej we wpisie hipoteki uzasadnia wykreślenie tej hipoteki, bowiem skutkuje wygaśnięciem wierzytelności z danego stosunku prawnego, w każdym razie w takim zakresie, w jakim wierzyciel w wyniku wpisu hipoteki może jej dochodzić z nieruchomości. Także w wypadku wystawienia przez wierzyciela pokwitowania stwierdzającego zapłatę całego długu, nie budzi wątpliwości wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności. Tego rodzaju pokwitowanie, sporządzone w odpowiedniej formie, jest zatem wystarczające do wykreślenia hipoteki. W innych wypadkach wykreślenie hipoteki kaucyjnej z powołaniem się na wygaśnięcie wierzytelności, którą zabezpieczała, w wyniku zapłaty długu, wymaga stwierdzenia rzeczywistej wysokości tej wierzytelności, a następnie porównanie jej z udokumentowaną spłatą zadłużenia.

Sąd Rejonowy wskazał, że w sprawie niniejszej poza sporem pozostaje, iż powódka G. M. w okresie od maja 2000 roku do sierpnia 2005 roku, jako poręczyciel, a więc dłużnik osobisty w rozumieniu powołanego wyżej przepisu art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, na poczet pożyczki udzielonej W. M., która zabezpieczona została wpisem w dziale IV księgi wieczystej Nr (...), dokonała wpłat w łącznej wysokości 358249,88 zł. W ocenie Sądu Rejonowego wpis, do którego powódka kieruje swoje roszczenie w niniejszym postępowaniu, ma charakter wpisu hipoteki kaucyjnej. Za takim poglądem przemawia bowiem nie tylko samo jego brzmienie – „pożyczka w kwocie trzech miliardów złotych (...) z oprocentowaniem zmiennym”, a więc z odsetkami (nieobowiązujący obecnie art. 104 ustawy o księgach wieczystych i hipotece), ale również treść oświadczenia Banku (...) w L. z dnia 24 stycznia 1991 roku i treść samego wniosku z tego samego dnia, na podstawie których dokonano tego wpisu. Ze wskazanych dokumentów wynika jednoznacznie, że złożone zostały one przez wierzyciela w celu ustanowienia hipoteki kaucyjnej na nieruchomości dłużnika. Równocześnie w toku postępowania ustalono, że powódka dysponuje wystawionym przez pozwany Bank zaświadczeniem z dnia 12 czerwca 2012 roku, z którego treści wynika, że na poczet kredytu udzielonego w kwocie 300000 zł W. M. jako jego poręczycielka dokonała spłaty zadłużenia w kwocie określonej w § 1 ust. 2 pkt 1, pkt 2 i pkt 4 ugody z dnia 24 maja 2000 roku, a więc 358249,88 zł. Wzmiankowane zaświadczenie podpisane zostało przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych pozwanego Banku i opatrzone jego pieczęcią. Spełnia więc w ocenie Sądu Rejonowego wymogi przewidziane w przepisie art. 95 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe. Zatem jako sporządzone w szczególnej formie pokwitowanie stwierdzające wygaśnięcie wierzytelności w wysokości przekraczającej kwotę określoną we wpisie hipoteki kaucyjnej przez zapłatę długu do kwoty 358249,88 zł może stanowić podstawę dokonania wpisu w księdze wieczystej, zgodnego z żądaniem pozwu, w oparciu o przepis art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w zw. z art. 32 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Tym samym stwierdzić należy, że powódka nie ma interesu prawnego w uzgodnieniu treści księgi wieczystej Nr (...) poprzez wykreślenie z jej działu IV pozwanego Banku, jako wierzyciela hipotecznego i wpisanie siebie na jego miejsce, jako takiego wierzyciela, gdyż może taki wpis uzyskać w zwykłej drodze, to jest w postępowaniu wieczystoksięgowym, co z kolei skutkuje koniecznością oddalenia powództwa.

Odnosząc się do podniesionego przez pozwany Bank w piśmie z dnia 18 października 2012 roku zarzutu przedawnienia dochodzonego przez powódkę roszczenia do kwoty 145000 zł, Sąd wyjaśnił, że roszczenie o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie jest roszczeniem w znaczeniu prawnomaterialnym i dlatego nie podlega przedawnieniu.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał przepisy art. 98 § 1 i 2 k.p.c.

*

Od wyroku Sądu Rejonowego Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku z dnia 26 sierpnia 2013 roku apelację wniosła powódka, zaskarżając te wyrok w całości i zarzucając:

„1) naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji błędne zastosowanie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. polegające na oddaleniu powództwa pomimo, stwierdzenia przez Sąd niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym i pomimo istnienia pomiędzy stronami sporu co do tego właśnie stanu i w tym zakresie;

2) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 65 k.c. w zw. z art. 95 ust. 1, 3, 4 i 5 Prawa bankowego, poprzez niedokonanie wykładni oświadczenia pozwanego banku zawartego w pisemnym zaświadczeniu z dnia 12 czerwca 2012 roku i błędne przyjęcie, że wolą banku było wydanie zaświadczenia mogącego być podstawą zmiany wpisu wierzyciela hipotecznego;

3) naruszenie prawa procesowego art. 316 § 1 k.p.c. mające istotny wpływ na wynik sprawy poprzez nieuwzględnie przy orzekaniu stanu istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy, tj. istnienia w księdze wieczystej niezgodności co do wpisu wierzyciela hipotecznego;

4) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez błędne przyjęcie, że pozwany bank wydał powódce zaświadczenie, mogące być podstawą dokonania zmiany wpisu wierzyciela hipotecznego w księdze wieczystej KW (...)”.

Powódka wniosła o „zmianę zaskarżonego wyroku w całości i uwzględnienie powództwa oraz o zasądzenie od pozwanego banku na rzecz powódki kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego” (k. 179-180v).

*

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik pozwanego Banku wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych (k. 190-191).

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powódki popierał apelację i wnosił o zasądzenie od pozwanego Banku kosztów postępowania za drugą instancję. Pełnomocnik H. W. wnosił o oddalenie apelacji (k. 204v).

*

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja powódki jest bezzasadna i w związku z tym podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Na wstępie należy wskazać, że Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz prawidłowej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego. Ponowne szczegółowe przytaczanie tych ustaleń oraz rozważań w zakresie oceny dowodów jest zbędne.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo również zastosował przepisy prawa materialnego, dokładnie i wyczerpująco uzasadniając swoje stanowisko. Celem dodatkowego uzasadnienia swojego stanowiska Sąd Rejonowy przytoczył stosowne orzeczenia Sądu Najwyższego.

÷

Nie są uzasadnione zarzuty podniesione w apelacji.

Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku dokonał prawidłowej wykładni przepisu art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i swoje stanowisko w tym zakresie obszernie uzasadnił.

Przepis art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece uzasadnia możliwość skutecznego wystąpienia z żądaniem usunięcia niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym w takich wypadkach, w których rozbieżności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nie da się usunąć na innej drodze prawnej. Przykładowo, jeżeli zostanie zawarta ważna i skuteczna umowa przenosząca własność nieruchomości gruntowej, dla której prowadzona jest księga wieczysta, to od chwili zawarcia umowy nabywca staje się właścicielem nieruchomości, pomimo że w księdze wieczystej wpisany jest jeszcze zbywca, jako właściciel nieruchomości. W takim wypadku nie ma potrzeby, a nawet skutecznej możliwości, wytaczania powództwa o usunięcie niezgodności, opartego na przepisie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W tych wszystkich wypadkach, w których „usunięcie niezgodności” może nastąpić poprzez złożenie stosownego wniosku o wpis w księdze wieczystej w postępowaniu uregulowanym w art. 626 ¹ k.p.c. – art. 626 ¹³ k.p.c., nie jest możliwe uwzględnienie powództwa opartego na przepisie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, i to nawet w wypadku, w którym treść żądania zawartego w pozwie odpowiadałaby treści wpisu, jaki zostałby dokonany poprzez złożenie stosownego wniosku na podstawie art. 31 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Wybór „sposobu” usunięcia szeroko rozumianej rozbieżności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nie jest pozostawiony swobodnemu uznaniu zainteresowanej osoby. W tych wszystkich wypadkach, w których usunięcie rozbieżności może nastąpić poprzez złożenie stosownego wniosku w postępowaniu wieczystoksięgowym i na podstawie przedstawionych dokumentów, nie jest możliwe skuteczne wytoczenie powództwa opartego na przepisie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Jeżeli możliwe jest uzyskanie stosownego wpisu w księdze wieczystej poprzez złożenie wniosku w postępowaniu wieczystoksięgowym i na podstawie przedstawionych dokumentów, to nawet istniejący spór między zainteresowanymi osobami co do stanu prawnego nieruchomości nie stoi na przeszkodzie dokonania wpisu, ani też nie legitymizuje sam przez się możliwości wytoczenia skutecznego powództwa opartego na art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

÷

Nie jest uzasadniony zarzut przytoczony w punkcie 2 części wstępnej apelacji.

Przepis art. 65 k.c. stanowi, że:

§ 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Przepisy art. 95 ust. 1, 3, 4 i 5 ustawy – Prawo bankowe, w brzmieniu mającym zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, stanowią, że:

1. Księgi rachunkowe banków i sporządzone na ich podstawie wyciągi oraz inne oświadczenia podpisane przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banków i opatrzone pieczęcią banku, jak również sporządzone w ten sposób pokwitowania odbioru należności mają moc prawną dokumentów urzędowych w odniesieniu do praw i obowiązków wynikających z czynności bankowych oraz ustanowionych na rzecz banku zabezpieczeń i mogą stanowić podstawę do dokonania wpisów w księgach wieczystych.

3. Dokumenty, o których mowa w ust. 1, są podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność dłużnika banku lub innej osoby ustanawiającej hipotekę na rzecz banku w celu zabezpieczenia wierzytelności dłużnika banku. Jeżeli nieruchomość nie posiada księgi wieczystej, zabezpieczenie może być dokonane przez złożenie tych dokumentów do zbioru dokumentów.

4. Do ustanowienia hipoteki, o której mowa w ust. 3, jest wymagane złożenie przez właściciela nieruchomości oświadczenia o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku z zachowaniem formy pisemnej pod rygorem nieważności.

5. Przepisy ust. 1-4 stosuje się odpowiednio do ujawnienia w księdze wieczystej zmiany treści hipoteki i przeniesienia hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej oraz do dokonania wpisu hipoteki obciążającej użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz wierzytelność hipoteczną.

W rozpoznawanej sprawie nie zachodziła potrzeba wykładni oświadczenia Banku (...) Spółki Akcyjnej w L., zawartego w zaświadczeniu z dnia 12 czerwca 2012 roku, w kontekście istnienia lub braku woli tego Banku wydania zaświadczenia mogącego być podstawą zmiany wpisu wierzyciela hipotecznego.

Po pierwsze, zaświadczenie Banku z dnia 12 czerwca 2012 roku nie zawiera żadnego oświadczenia woli w znaczeniu określonym przez przepisy art. 60 k.c. – art. 65 k.c., a więc przejawu woli skierowanego na powstanie, ustanie lub zmianę stosunku cywilnoprawnego, a jedynie zawiera oświadczenie wiedzy co do określonego faktu, a mianowicie co do zapłacenia na rzecz Banku oznaczonych kwot z oznaczonych tytułów.

Po drugie, do wpisu hipoteki na rzecz powódki nie była potrzebna zgoda Banku, mająca postać oświadczenia woli zawartego w dokumencie, mającym formę określoną przez ustawę – Prawo bankowe.

Sąd Rejonowy trafnie wskazał, że możliwe było wpisanie hipoteki na rzecz powódki, która dokonała zapłaty należności na rzecz Banku, jako poręczyciel, na podstawie samego tylko dokumentu określającego spłacaną wierzytelność oraz tytuł i wysokość dokonanej zapłaty. Przepis art. 95 ust. 5 ustawy – Prawo bankowe nie ma zastosowania do sytuacji przejścia hipoteki na dłużnika osobistego, o którym to przejściu mowa w art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece1.

÷

Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przepisu art. 316 § 1 k.p.c. Powołany przepis stanowi, że po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.

Stan rzeczy, o którym mowa w powołanym przepisie, to zarówno stan faktyczny sprawy, jak i dotyczący jej stan prawny. Stan ten ma istnieć w chwili zamknięcia rozprawy, ale w istocie chodzi o stan w chwili wydania wyroku. Z przepisu art. 224 § 2 k.p.c. wynika bowiem możliwość przeprowadzenia określonych dowodów także po zamknięciu rozprawy. Po zamknięciu rozprawy, a przed wydaniem wyroku może również nastąpić zmiana stanu prawnego.

W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji prawidłowo zastosował powołany przepis biorąc pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili wyrokowania. Elementem stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy była nie tylko okoliczność, że w dziale IV księgi wieczystej (...) istnieje wpis niezgodny częściowo ze stanem prawnym, ale również to, że niezgodność ta mogła być usunięcia przez złożenie stosownego wniosku w postępowaniu o wpis w księdze wieczystej. Ta ostatnia możliwość nie ustała do chwili wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji i istniała nadal w postępowaniu odwoławczym w chwili wydania wyroku przez Sąd Okręgowy, jako sąd drugiej instancji.

÷

Nie jest uzasadniony zarzut przytoczony w punkcie 4 części wstępnej apelacji powódki.

Powyższą ocenę należy uzupełnić o przypomnienie, że zarzut sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego ma rację bytu wówczas, gdy zachodzi sprzeczność pomiędzy ustaleniami faktycznymi sądu a dowodami, które sąd ten uznał za wiarygodne. W sytuacji, gdy określony dowód czy dowody nie zostały uznane przez sąd za wiarygodne, a strona lub uczestnik postępowania uważa, że ocena ta nie jest trafna i, że dowody te powinny stanowić podstawę ustaleń faktycznych w danej sprawie, podnoszenie zarzutu sprzeczności ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego jest bezprzedmiotowe, gdyż sprzeczność taka w rzeczywistości nie zachodzi. W takiej sytuacji zarzuty strony lub uczestnika postępowania powinny dotyczyć przebiegu postępowania dowodowego lub oceny dowodów. W przypadku uznania takich zarzutów za zasadne odmienna ocena materiału dowodowego przez sąd drugiej instancji może prowadzić do odmiennych ustaleń faktycznych niż dokonane przez sąd pierwszej instancji. Odmienne ustalenia faktyczne nie są wówczas wynikiem przyjęcia, że zachodziła sprzeczność pomiędzy zebranym materiałem a przeprowadzonymi dowodami, ale są konsekwencją uznania za wiarygodne tych dowodów, które nie stanowiły podstawy ustaleń sądu pierwszej instancji, gdyż zostały uznane przez ten sąd za niewiarygodne lub też nie zostały przyjęte za podstawę ustaleń z innych przyczyn.

Podnosząc omawiany zarzut, powód nie wskazuje ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji, które miałby pozostawać w sprzeczności z dowodem w postaci zaświadczenia Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. z dnia 12 czerwca 2012 roku (k. 20). Kwestia, czy wskazany dokument mógłby stanowić podstawę wpisu w księdze wieczystej hipoteki na rzecz powódki, jest kwestią z zakresu oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego i nie należy do sfery ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji.

÷

Niezależnie od powyższych rozważań należy zwrócić uwagę, że powództwo w rozpoznawanej sprawie podlegało oddaleniu również dlatego, że w księdze wieczystej objętej żądaniem nie mogła zostać wpisana na rzecz powódki hipoteka zwykła.

Prawidłowe są ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji co do tego, że hipoteka, jaka została wpisana w księdze wieczystej nr (...) na rzecz poprzednika prawnego Banku (...) Spółki Akcyjnej w W., była hipoteką kaucyjną a nie zwykłą. Sąd Rejonowy trafnie uzasadnił swoje stanowisko w tym zakresie. Wskazać należy, że z dokumentów zawartych w aktach księgi wieczystej LU1I (...) w sposób nie budzący wątpliwości wynika, że pierwotny wierzyciel hipoteczny wnosił o wpisanie na swoją rzecz hipoteki kaucyjnej, a nie zwykłej (k. 6-7 akt księgi wieczystej).

Na podstawie złożonego przez wierzyciela wniosku i dołączonego do niego oświadczenia wpisana została hipoteka, która była hipoteką kaucyjną, a nie zwykłą.

Przepis art. 321 § 1 k.p.c. stanowi, że sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.

Powołany przepis ma również zastosowanie w postępowaniu o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym2.

Hipoteka, jaka została wpisana na rzecz pierwotnego wierzyciela hipotecznego, jest hipoteką kaucyjną. W związku z powyższym nie mogło zostać uwzględnione żądanie wpisania w księdze wieczystej hipoteki zwykłej na rzecz powódki.

Powyższego stanowiska nie zmienia okoliczność, że z dniem 20 lutego 2011 roku uchylone zostały przepisy art. 102 – art. 108 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (art. 1 pkt 26 i art. 24 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 roku o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw3).

Wprawdzie przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 roku stanowi, że do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, z zastrzeżeniem ust. 2, stosuje się przepisy ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z wyjątkiem przepisów o rozporządzaniu opróżnionym miejscem hipotecznym, jednak nie oznacza to jeszcze, że dotychczasowe hipoteki kaucyjne stały się z mocy samego prawa hipotekami zwykłymi. Przepis art. 10 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 roku reguluje w sposób szczególny zagadnienie hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy.

÷

Mając na uwadze powyższe rozważania, należało oddalić apelację, jako bezzasadną.

*

Na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zasądził od G. M. na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 6,45 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

W związku z tym, że apelacja powoda została oddalona w całości, powódka jest stroną przegrywającą sprawę w całości w postępowaniu odwoławczym. Powinna zatem zwrócić pozwanemu Bankowi poniesione w tym postępowaniu koszty. Koszty te obejmują opłatę pocztową za przesłanie przesyłki pocztowej zawierającej odpowiedź na apelację (k. 193).

Z kolei pozwana H. W. nie poniosła w postępowaniu odwoławczym żadnych kosztów, które z urzędu podlegałyby zasądzeniu na jej rzecz.

*

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

1 Por.: postanowienie SN z dnia 16 grudnia 2004 roku, V CK 203/04, Glosa 2006, z. 2, s. 66; postanowienie SN z dnia 13 sierpnia 2008 roku, I CSK 50/08, Lex nr 464467; postanowienie SN z dnia 2 grudnia 2009 roku, I CSK 132/09, Lex nr 590204; postanowienie SN z dnia 23 czerwca 2010 roku, II CSK 20/10, Lex nr 686360.

2 Por. uchwałę SN z dnia 18 maja 2010 roku, III CZP 134/09, OSN C 2010, z. 10, poz. 131.

3 Dz. U. Nr 131, poz. 1075.