Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Lublinie

POSTANOWIENIE

Dnia 3 czerwca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie IX Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Jacek Widło (spr.)

Sędziowie: SSO Beata Błotnik

SSO Przemysław Grochowski

Protokolant: Elżbieta Zentar

po rozpoznaniu w dniu 20 maja 2016 roku w Lublinie na rozprawie

sprawy z wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w O.

z udziałem W. B. (1) i W. J. von B.

o zmianę danych w rejestrze

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku z dnia 4 listopada 2015 roku, sygn. akt LU VI Ns Rej KRS (...)

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie w całości i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za obie instancje.

SSO Beata Błotnik SSO Jacek Widło SSO Przemysław Grochowski

Sygn. akt IX Ga 11/16

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 4 listopada 2016 roku, Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku w sprawie z wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. na skutek wniesienia skargi przez W. B. (1) na rozstrzygnięcie w przedmiocie zmiany danych w Krajowym Rejestrze Sądowym - wpisu dokonanego w wyniku rozpoznania środków zaskarżenia dla podmiotu: (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O., o numerze KRS: (...) postanowił: w punkcie I uchylić postanowienie Sądu Rejonowego Lublin - Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku z dnia 23 marca 2015 roku wydane w sprawie o sygn. 853/15/632 dotyczącej zmiany danych wspólników – w dziale 1 rubryce 7 i w tym zakresie wniosek oddalił; w punkcie II wpisał w Krajowym Rejestrze Sądowym: dla pana J. K. (1) w miejsce 3.300 udziałów – 3.000 udziałów, a dla pana W. J. von B. w miejsce 2.700 udziałów – 3.000 udziałów. W punkcie trzecim Sąd stwierdził, że każdy ze swoich uczestników ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd I instancji stwierdził, że w dniu 15 stycznia 2015 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością działając przez prezesa zarządu - J. K. (2) wniosła o dokonanie zmian w Krajowym Rejestrze Sądowym - Rejestrze Przedsiębiorców. Wpisy odnosić się miały do danych w (...) Rubryce 1 – Przedmiot działalności oraz w (...) Rubryce 7 (Dane wspólników). W tym drugim przypadku wniosek dotyczył ujawnienia aktualnej ilości udziałów posiadanych przez wspólników: W. J. von B. oraz wnioskodawcy (pierwotnie dysponującymi po 3.000 udziałów o łącznej wysokości 1.500.000 zł). Postulowana zmiana polegała na zamieszczeniu w powyższych rubrykach wzmianek, w myśl których J. K. (2) znajdowałby się w posiadaniu 3.300, zaś W. J. von B. 2.700 udziałów (k. 8-14 akt LU VI Ns. Rej. KRS (...)).

Pismem z dnia 17 lutego 2015 roku, ustosunkowując się do postanowienia o wezwaniu z dnia 29 stycznia 2015 roku, wnioskodawca uzasadnił swoje stanowisko podnosząc okoliczność skutecznego odstąpienia od umowy sprzedaży (...) udziałów wspólnikowi w następstwie uchybienia terminowi płatności (k. 8-10 akt LU VI Ns. Rej. KRS (...)).

Postanowieniem z dnia 23 marca 2015 roku referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym dokonał wpisu zgodnie z wnioskiem (k. 32 akt LU VI Ns. Rej. KRS (...)).

Orzeczenie to zaskarżone zostało przez W. B. (1) oraz W. von B.. Obaj uczestnicy domagali się uchylenia powyższego postanowienia w zakresie dotyczącym liczby posiadanych udziałów (k. 37 i 41 akt LU VI Ns. Rej. KRS (...)).

Sąd I instancji ustalił, że W. von B. oraz J. K. (2) na początku listopada 2013 roku byli wspólnikami w spółce (...). W dniu 5 listopada 2013 roku zawarli oni umowę, na mocy której wnioskodawca przeniósł na kupującego trzysta udziałów w spółce. Cena transakcji wynosiła 640.000 zł. Termin, do którego W. von B. zobowiązany był uiścić umówioną sumę, określony był na dzień 31 grudnia 2014. Porozumienie nie zawierało ani klauzuli o umownym prawie odstąpienia, ani też postanowienia o uprawnieniu do odstąpienia od umowy wzajemnej na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym.

Uchwałą wspólników Spółki (uchwała nr 4) z dnia 14 października 2014 roku obaj wspólnicy wyrazili pisemną zgodę na zbycie udziałów zarówno przez W. von B., jak i wnioskodawcę. Oświadczenie to nie zawierało danych dotyczących ilości i ceny udziałów, ani też personaliów nabywcy (k. 7 akt sprawy LU VI Ns. Rej. KRS (...)).

Dnia 4 grudnia 2014 roku w W. W. von B. zawarł z W. B. (1) pisemną umowę sprzedaży (...).000 udziałów w spółce (...) za cenę 1.500.000 zł. W dacie tej nie uzyskali jednak notarialnego poświadczenia złożonych podpisów.

Do dnia 31 grudnia 2014 roku – jak i do daty wydania niniejszego postanowienia – J. K. (2) nie uzyskał od swojego kontrahenta umówionej kwoty.

Pismem datowanym na dzień 2 stycznia 2015 roku J. K. (2) wyznaczył W. von B. termin na spełnienie zaległego świadczenia; termin ten określił na 5 stycznia 2015 roku. Tego też dnia korespondencja została doręczona pełnomocnikowi dłużnika.

Również 5 stycznia 2015 roku w kancelarii notarialnej w B. miało miejsce notarialne poświadczenie podpisów złożonych na umowie opatrzonej datą 4 grudnia 2014 roku pomiędzy W. von B., a W. B. (1) (k. 8 i 9 akt LU VI Ns. Rej. KRS (...)).

W tym dniu W. von B. wysłał listem poleconym J. K. (2) oświadczenie o potrąceniu swojego długu z wierzytelnością jaka przysługiwała mu na mocy umowy cesji wierzytelności ze spółką W (...) (k. 12 i 13 akt LU VI Ns. Rej. KRS (...)).

W dniu 8 stycznia 2015 roku J. S., matka będącego pełnomocnikiem W. von B. K. S. pokwitowała odebranie korespondencji zawierającej pisemne odstąpienie od umowy sprzedaży udziałów (k. 10 i 21 akt LU VI Ns. Rej. KRS (...)).

Sąd I instancji wskazał, że skarga jest zasadna i zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 17 ust 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym domniemywa się, że dane wpisane do rejestru są prawdziwe, co nakłada na sąd obowiązek sprawowania pieczy nad prawdziwością zamieszczanych w rejestrze informacji. Konkretyzację tego obowiązku statuuje przepis art. 23 ust. 2 zd. 2 wymienionej ustawy, w myśl którego sąd rejestrowy bada, czy zgłoszone dane są zgodne z rzeczywistym stanem, jeżeli ma w tym względzie uzasadnione wątpliwości. Na gruncie niniejszej sprawy przedmiotem badania Sądu Rejonowego było określenie ilości udziałów posiadanych przez poszczególnych wspólników Spółki (dział l, rubryka 7). Dla wyjaśnienia tej kwestii konieczne było dokonanie oceny ważności oraz skuteczności oświadczeń woli odnoszących się do rzeczonych udziałów.

Sąd I instancji wskazał, że umowa zawarta w dniu 5 listopada 2013 roku pomiędzy J. K. (2), a W. von B. spełniała zarówno wymóg formy opisany w art. 180 k.s.h., jak i określała essentialia negotii umowy zbycia udziałów. Skutecznie zatem - co zresztą nie było na przestrzeni postępowania kontestowane przez żadnego z uczestników - przeniosła owe prawa majątkowe na nabywcę. W wyniku tej transakcji obaj wspólnicy posiadali po 3000 udziałów, w sprawie nie pojawił się bowiem problem zastrzeżenia uzależnienia przejścia praw od spełnienia świadczenia pieniężnego.

Dysponentem 3000 udziałów był zatem, począwszy od 5 listopada 2013 roku, W. von B.. W dalszej kolejności Sąd Rejonowy podjął się kwalifikacji czynności przedsięwziętych pomiędzy skarżącym, a W. von B.. Sąd I instancji wskazał, iż stosownie do art. 180 k.s.h. umowa zbycia udziału powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, czego jednak w dniu 4 grudnia 2014 roku strony nie dochowały. Forma ta jako ,,inna niż pisemna" forma szczególna, jest warunkiem ważności czynności prawnej. Dlatego też to chwilę uwierzytelnienia podpisów stron kontraktu przez notariusza - co miało miejsce dopiero 5 stycznia 2015 roku - uznać należy, zdaniem Sądu Rejonowego, za moment, w którym mogło dojść do skutku przeniesienie spornych udziałów na W. B. (1), co jest skuteczne także wobec osób trzecich (arg. ex art. 81 §2 pkt k.c.).

Wobec powyższego, podnoszony w pismach procesowych zarzut wadliwej formy przedmiotowej umowy należy w ocenie Sądu I instancji uznać za chybiony w zakresie, w jakim jego uwzględnienie miałoby wiązać się z sankcją nieważności bezwzględnej.

Sąd Rejonowy wskazał, że rozważenia wymagał również drugi z podnoszonych przez prezesa zarządu argument, a mianowicie zagadnienie bezskuteczności tej czynności prawnej z uwagi na uchybienie obowiązkowi, o którym mowa w § 10 ust. 3 umowy spółki. Zgodnie z tym postanowieniem (w brzmieniu ustalonym aktem notarialnym nr 4133/2012 z dnia 20 lipca 2012 roku) zbycie lub zastawienie udziałów wymaga zgody Zgromadzenia Wspólników wyrażonej w formie uchwały, która fakultatywnie zawierać może informację o cenie oraz nabywcy. Poza tym, zamiar zbycia powinien być podany na piśmie z podaniem ilości zbywanych udziałów, ich ceny oraz nabywcy. Klauzula przewidywała także prawo pierwokupu przysługujące pozostałym wspólnikom, a następnie osobom wskazanym przez spółkę w ciągu dwóch miesięcy od poinformowania o zamiarze zbycia udziałów. Sąd I instancji podniósł, że wprawdzie pojęcie ,,prawo pierwokupu" nie pojawia się w § 10 ust. 3 expressis verbis, to jednak mając na uwadze art. 65 § 2 k.c. i wynikającą z niego dyrektywę falsa nominatio non nocet, nie sposób nie zdekodować takiego właśnie zamiaru stron. Poza tym, takim właśnie pojęciem W. B. (1) posłużył się w swojej skardze powołując się na § 9 ust. 3.

W ocenie Sądu Rejonowego przytoczony fragment wyraźnie wskazuje na konkretne obowiązki, jakie spoczywają na wspólniku chcącym dokonać zbycia udziału. Już prima facie zauważalny jest brak wykazania ich realizacji przez W. von B.. Sama bowiem uchwała z dnia 14 października 2014 roku w żadnym razie nie może być traktowana jako wymagana deklaracja przeniesienia udziałów na osobę trzecią, albowiem nie zawiera wymienionych wyżej danych. Jest to więc raczej konstrukcja, o której mowa w art. 181 § 1 k.s.h., aniżeli wyrażenie zgody na konkretny, określony transfer praw majątkowych. Sąd I instancji wskazał, że zbywający nie przedstawił w toku postępowania żadnego dokumentu potwierdzającego, jakoby wywiązał się z przewidzianych umową obowiązków informacyjnych, a zatem - zgodnie z art. 6 k.c. oraz art. 233 § 2 k.p.c. - uznać należało, że do takiej czynności w istocie nie doszło.

Zdaniem Sądu Rejonowego kodeks spółek handlowych nie zawiera autonomicznych unormowań dotyczących instytucji prawa pierwokupu. W szczególności regulacją taką nie jest art. 338 § 2 k.s.h., który, po pierwsze, odnosi się wyłącznie do nabywania akcji w spółce akcyjnej, nie zaś udziałów w spółce z o.o., po drugie zaś, jedynie lakonicznie wspomina o dopuszczalności tejże formuły, nie precyzując w żaden sposób konsekwencji prawnych naruszenia tego rodzaju postanowień.

Dlatego też w ocenie Sądu I instancji do określenia następstw niezgłoszenia zamiaru zbycia udziałów przez W. von B. stosować trzeba przepisy rozdziału IV działu IV tytułu IX księgi trzeciej Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 599 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h., jeżeli zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu zbył udziały w spółce osobie trzeciej bezwarunkowo albo jeżeli nie zawiadomił uprawnionego o zbyciu lub podał mu do wiadomości istotne postanowienia umowy zbycia niezgodnie z rzeczywistością, ponosi on odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Sąd Rejonowy podniósł, iż wynika z tego, że pomimo naruszenia postanowienia umowy spółki przez W. von B., zawarta dopiero w dniu 5 stycznia 2015 roku umowa, była umową ważną, aczkolwiek zaniechanie to rodzić może odpowiedzialność odszkodowawczą lub też roszczenie, o którym mowa w art. 59 k.c. Ewentualności te nie mogą być jednak przedmiotem procedowania sądu rejestrowego.

Zdaniem Sądu I instancji za taką interpretacją przemawia także konieczność ścisłego, nie zaś rozszerzającego stosowania przepisów wprowadzających sankcję nieważności. Ani kodeks spółek handlowych, ani też umowa spółki nie zawiera takich postanowień. W szczególności nie jest nim art. 16 k.s.h. normujący następstwa prawne przedwczesnego rozporządzenia udziałem lub akcją, ani też art. 182 k.s.h. W analizowanym stanie faktycznym nie może znaleźć zastosowania także wyjątek stypizowany w art. 599 § 2 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.

Wobec powyższego Sąd Rejonowy uznał, że począwszy od dnia 5 stycznia 2015 roku, J. K. (2) oraz W. B. (2) byli posiadaczami udziałów w liczbie po 3.000.

Przed przystąpieniem do oceny oświadczeń składanych w styczniu 2015 roku W. von B. przez wspólnika J. K. (2) Sąd I instancji wskazał, że z art. 494 § 1 k.c. wynika obligacyjny, nie zaś rzeczowy skutek odstąpienia. Dlatego też, wbrew pozytywnie zweryfikowanemu przez referendarza sądowego twierdzeniu wnioskodawcy, nawet skuteczne odstąpienie od umowy wzajemnej nie powoduje automatycznego przeniesienia rzeczy/udziałów na pierwotnego zbywcę.

J. K. (2) wyznaczył drugiej stronie termin do uregulowania należności na 5 stycznia 2015 roku, wobec czego Sąd Rejonowy przyjął, że moment miał miejsce wraz z doręczeniem (5 stycznia 2015 roku) korespondencji adresatowi. Była to zatem data tożsama z wyznaczonym terminem.

Mając to na względzie, Sąd I instancji nie mógł objąć zakresem swojego badania kwestii wpisu W. B. (1) w miejsce W. von B., a jedynie odnieść się do złożonego przez J. K. (2) wniosku.

A zatem, skoro orzeczenie referendarza w zakresie dotyczącym zmiany przedmiotu działalności spółki nie zostało zaskarżone, Sąd Rejonowy stosownie do treści art. 518 ¹ § 3a zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 7 ustawy o KRS - postanowił o częściowym uchyleniu wpisu i w tejże części oddaleniu wniosku.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył wnioskodawca, zaskarżając je w całości, wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, wraz z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:

1.  naruszenie art. 398 ²² § 4 k.p.c. w zw. z art. 518 ¹ § 4 pkt 3 k.p.c. poprzez nie wydanie postanowienia o odrzuceniu skargi uczestnika z dnia 2 kwietnia 2015 roku na orzeczenie referendarza sądowego, podczas gdy termin na wniesienie skargi powinien być liczony od dnia 23 marca 2015 roku, a tym samym upłynął w dniu 30 marca 2015 roku;

2.  naruszenie art. 491 § l k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że złożenie oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy sprzedaży udziałów nie przenosi zwrotnie własności udziałów na zbywcę, podczas gdy prawidłowa wykładania przepisu powinna prowadzić do wniosku, że skuteczne złożenie oświadczenia woli o odstąpieniu od urnowy powoduje przejście własności exlege na zbywcę.

W odpowiedzi na apelację uczestnik wniósł o jej oddalenie w całości jako bezzasadnej oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i zasługuje na uwzględnienie, a zaskarżone postanowieniu podlega uchyleniu.

Należy zauważyć, ze stan faktyczny nie był sporny pomiędzy stronami.

Zarzut naruszenia art. 398 [22] § 4 k.p.c. w związku z art. 518 [1] § 4 pkt 3 należy uznać za niezasadny. Należy zauważyć, że W. B. (1) jako kolejny nabywca udziałów ma interes prawny by wziąć udział w sprawie w charakterze uczestnika, albowiem postępowanie dotyka bezpośrednio jego praw. Tak też uznał Sąd pierwszej instancji dopuszczając go do udziału w sprawie w charakterze uczestnika. Uczestnikowi postępowania powinno się doręczyć postanowienie o wpisie. Z tych powodów nie można było liczyć terminu do złożenia apelacji dla tego uczestnika od daty dokonania wpisu a nie daty doręczenia mu postanowienia o wpisie gdyż uczestnikowi temu należało doręczyć postanowienie o wpisie. Z tych powodów zarzut ten jest niezasadny.

Natomiast zasadny jest zarzut naruszenia art. 491 k.c.

Odstąpienia od umowy sprzedaży udziałów powoduje ich przejście z powrotem na zbywcę. Wynika to zarówno z treści art. 494 k.c., który wywołuje skutek ex tunc (tak jakby umowa nie została zawarta), jak i z reguły kauzalności czynności prawnych przysparzających (art. 155 k.c. i art. 510 § 2 k.c.). Użyte przez ustawodawcę pojęcie „zwrot świadczeń” nie dotyczy ustawowego skutku w postaci upadku causae i skutku czynności prawnej w zakresie rozporządzenia.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego kwestię tę jednoznacznie przesądziło.

Jak wskazuje Sąd Najwyższy jeżeli przedmiotem świadczenia były rzeczy ruchome, odstąpienie od umowy wywołuje także skutek rzeczowy i własność rzeczy ruchomej przechodzi z powrotem na zbywcę (por. wyrok SN z dnia 26 listopada 1997 r., II CKN 458/97, OSNC 1998, nr 5, poz. 84; uchwała SN (7) z dnia 27 lutego 2003 r., III CZP 80/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 141).

Inaczej ujęto kwestię odstąpienia od umowy przeniesienia własności nieruchomości. W orzecznictwie utrwalił się pogląd, że wyłącznie obligacyjny skutek wywołuje odstąpienie jedynie od umowy, jeżeli przedmiotem świadczenia była nieruchomość (por. uchwała SN (7) z dnia 30 listopada 1994 r., III CZP 130/94, OSN 1995, nr 3, poz. 42, z glosą krytyczną E. Drozda, PS 1995, nr 10, s. 109 i n.).

Jednocześnie w piśmiennictwie podkreśla się, że bezpośrednią konsekwencją odstąpienia od umowy z mocą ex tunc powinien być powrót do takiego stanu prawnego, jak gdyby umowa sprzedaży nie była zawarta, ale w orzecznictwie postulat ten realizowany jest wyłącznie w odniesieniu do rzeczy ruchomych. Przy czym z systemowego i teoretycznego punktu widzenia pogląd ten jest wysoce wątpliwy ale uzasadniony postulatem bezpieczeństwa obrotu.

W świetle orzecznictwa skutek obligacyjny dotyczyłby tylko nieruchomości, natomiast nie ma wątpliwości, że poza nieruchomościami odstąpienie niweczy wszystkie skutki zawartej umowy.

W literaturze panuje kontrowersja czy ustawowe odstąpienie od umowy wykołuje skutek obligacyjny czy rzeczowy.

W starszej literaturze kwestia ta była sporna. Stanowisko przyjmujące wyłącznie skutek obligacyjny np. ustawowego prawa odstąpienia od umowy, przyjmował m in. A. K. i C. (A. Kunicki : Umowne prawo odstąpienia. Lwów 1939, oraz W. Czachórski: Zobowiązania. Zarys wykładu. Warszawa 1994 r., s. 393 , S. Rudnicki: Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Warszawa 1996 r., s. 109). Odmienne stanowisko przyjmujące również skutek rzeczowy powyższych czynności reprezentuje E. D. (E. D.: Przeniesienie własności nieruchomości,. K. 1994, s. 122-124, J. M.: Przelew wierzytelności w p[prawie polskim, L. 1990, s. 34, 40. Por. także orzeczenie SN z 5.05. 1993 r., III CZP 9/93 (OSNCP 1993/12/215) – dotyczącym nieruchomości, w którym Sąd Najwyższy uznał, że skutkiem rozwiązania przez sąd umowy przekazania gospodarstwa rolnego, zawartej na podstawie ustawy z 14.12. 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268 z późn. zm.) jest przeniesienie na zbywcę własności tego gospodarstwa. Upadek kauza wywołuje więc tutaj skutek rzeczowy. Tak też w odniesieniu do rzeczy ruchomej SN w wyroku z 26 listopada 1997r , II CKN 458/97, OSN C 1998/ z. 5, poz. 84. Sąd Najwyższy stwierdził, że odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej ze względu na wady (art. 560 § 1 k.c.) powoduje przejście jej własności z powrotem na sprzedającego (...). W uzasadnieniu SN stwierdził, że „przyjęcie skutku obligacyjnego (jak w wypadku odstąpienia od umowy przenoszącej własność nieruchomości) (...) jest zbędną i skomplikowaną konstrukcją prawną, nieuzasadnioną przy masowym obrocie rzeczami ruchomymi”.

J. M. i A. J. twierdzą, że skorzystanie z prawa umownego odstąpienia od umowy sprzedaży przedsiębiorstwa w wypadku gdy w jego skład wchodzą nieruchomości, rodzi skutki rzeczowe, a nie tylko obligacyjne (J. Mojak i A. Jakubecki: Odstąpienie od umowy sprzedaży przedsiębiorstwa (w): Obrót nieruchomościami w praktyce notarialnej. Kraków 1997, s. 61, 66). Natomiast w wypadku skorzystania z ustawowego prawa odstąpienia od umowy sprzedaży przedsiębiorstwa (w skład którego wchodzą nieruchomości) autorzy ci uważają, że powstaje wyłącznie skutek obligacyjny. Autorzy ci uważają, że z punktu widzenia teoretycznego należałoby przyjąć rzeczowe skutki w wypadku skorzystania z ustawowego prawa odstąpienia od umowy, ale jednolita judykatura i autorytet Sądu Najwyższego RP przemawiają za przyjęciem skutku obligacyjnego, ale wyłącznie w przypadku nieruchomości i przedsiębiorstw, w skład których wchodzą nieruchomości.

W nowszym piśmiennictwie, występuje stanowisko wskazujące na rozporządzający skutek odstąpienia od umowy (rzeczowy) zakładający powrót aktywu do zbywcy, iż w przypadku nieruchomości skutkiem złożonego oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy następuje bezpośredni skutek rzeczowy (Wcześniej cytowany E. Drozd, por. E. Gniewek, Glosa do uchwały SN (7) z dnia 27 lutego 2003 r., III CZP 80/02, OSP 2003, z. 11, poz. 140; A. Kołodziej, Konsumenckie prawo odstąpienia od umowy sprzedaży rzeczy, Warszawa 2006, s. 182).

Obok poglądów podzielających przedstawione stanowisko judykatury (por. W.J. Katner, Glosa do wyroku SN z dnia 22 stycznia 2002 r., V CKN 660/00, OSP 2003, z. 1, poz. 2; S. Rudnicki, Glosa do wyroku SN z dnia 26 marca 2002 r., II CKN 806/99, Mon. Praw. 2003, nr 2, s. 88), reprezentowany jest nurt, który opowiada się za ograniczeniem wyłącznie do obligacyjnych skutków odstąpienia od umów przenoszących własność rzeczy ruchomych lub nieruchomości albo prawo użytkowania wieczystego (por. M. Gutowski, Odstąpienie od umowy o roboty budowlane, PiP 2005, z. 9, s. 66 i n.; B. Janiszewska, Glosa do wyroku SN z dnia 26 listopada 1997 r., II CKN 458/97, PiP 2000, z. 4, s. 103 i n. M. Lemkowski, Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych, s. 75 i 127–128). Przy czym odwołanie się tu do obowiązku zwrotu świadczeń nie dotyczy ustawowych skutków czynności prawnych, jaki jest skutek rozporządzający czynności o podwójnym skutku zobowiązująco – rozporządzającym.

W konkluzji należy stwierdzić, że przy umowie zbycia udziałów w spółce z ograniczona odpowiedzialnością, skorzystanie z ustawowego odstąpienia od niej wywołuje także skutek rozporządzający, bowiem w innym wypadku – przy upadku czynności obligacyjnej (ex tunc) – pozostawałby w mocy jej skutek ustawowy – w postaci przejścia prawa na nabywcę. Skoro traktuje się, że czynności tak jakby nie było, to nie może wywoływać skutku rozporządzającego bo wchodzilibyśmy na grunt abstrakcyjnych czynności prawnych rozporządzających. Przy czynnościach abstrakcyjnych ich cechą charakterystyczną jest to, że upadek następczy causae (jak przy odstąpieniu od umowy), nie niweczy automatycznie skutku rozporządzającego. Przyjęcie więc bezkrytycznie poglądu o obligacyjnych skutkach odstąpienia od umowy byłoby sprzeczne z generalną regułą kauzalności czynności przysparzających w prawie polskim.

W konkluzji w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego i poglądów doktryny dla potrzeb praktyki należy przyjąć skutek obligacyjny odstąpienia od umowy wyłącznie w przypadku nieruchomości. W przypadku rzeczy ruchomych i praw – skuterkiem odstąpienia jest skutek rzeczowy (rozporządzający).

Oznacza to w konkluzji w sprawie niniejszej, że udziały przeniesione w ramach umowy z 5.11.2015 roku w ilości 300 na W. B. (3), wróciły z mocy złożonego oświadczenia woli do majątku T. K., i ich rozporządzanie przez W. B. (3) na W. B. (1) nie było skuteczne, gdyż zbywca nie mógł przenieść więcej praw niż sam posiadał zgodnie z zasadą nemo plus iuris…. Nie był on w tym zakresie sukcesorem T. K., gdyż w zakresie zbycia 300 udziałów przyjąć należy, że umowa nie wywołała skutku wobec uznania jej zniweczenia ex tunc na skutek odstąpienia, a więc na datę 5 stycznia 2015 roku W. J. von B. nie mógł nimi dysponować.

W toku dalszego postepowania Sąd pierwszej instancji powinien uwzględnić te okoliczności, w szczególności, że 300 udziałów W. K. zbyte W. J. von B. wróciło do pierwotnego zbywcy – na skutek fikcji prawnej uznającej, że do rozporządzenia nigdy nie doszło (ex tunc) co oznacza, że W. K. na dzień rozpoznania niniejszego wniosku miał prawa do 3.300 udziałów.

W związku z treścią art. 694 ⁷ k.c. w razie uwzględnienia środka odwoławczego od orzeczenia wydanego w postępowaniu rejestrowym, dotyczącego wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, sąd drugiej instancji uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi rejestrowemu. Rozpoznając ponownie sprawę, sąd rejestrowy uwzględnia wskazania sądu drugiej instancji oraz aktualny stan rejestru – postanowienie należało uchylić, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postepowania odwoławczego zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c.

Z tych powodów orzeczono jak w sentencji postanowienia.

SSO Beata Błotnik SSO Jacek Widło SSO Przemysław Grochowski